50ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
WHY CINEMA NOW?
13-22 Νοεμβρίου 2009
ΗΜΕΡΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
Αφιέρωμα στο Νέο Φιλιππινέζικο Κινηματογράφο
«Πιστεύω ότι οι ταινίες μου θα βρουν το κοινό τους, πιθανώς όχι τώρα, αλλά στο μέλλον».
Brillante Mendoza
Το μέλλον ήρθε πιο γρήγορα απ’ ότι προσδοκούσε ο Brillante Mendoza. Τα λόγια του πολυβραβευμένου φιλιππινέζου δημιουργού, επαληθεύτηκαν μέσα σε λίγους μόλις μήνες. Τα τελευταία χρόνια, οι εκπρόσωποι της σύγχρονης ανεξάρτητης κινηματογραφικής σκηνής των Φιλιππίνων έχουν προκαλέσει παγκόσμια αίσθηση, κατακτώντας τα μεγάλα κινηματογραφικά φεστιβάλ. Το σινεμά της χώρας, μία - κατά γενική ομολογία - από τις πιο επίκαιρες και ριζοσπαστικές τάσεις της σύγχρονης κινηματογραφίας, έχει εισέλθει δυναμικά σε μια νέα, δημιουργική εποχή. Το μέλλον δε, προδιαγράφεται ακόμη πιο ευοίωνο.
Οι Ημέρες Ανεξαρτησίας, υπό την καλλιτεχνική επιμέλεια του Λευτέρη Αδαμίδη, στο πλαίσιο του 50ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, φέρνουν το ελληνικό κοινό σε επαφή με το ξεχωριστό τοπίο του Νέου Φιλιππινέζικου Κινηματογράφου. Η ανακάλυψη νέων κινηματογραφιστών από τις Φιλιππίνες, υπό το πρίσμα της διερεύνησης του παγκόσμιου ανεξάρτητου σινεμά, συμπίπτει ιδανικά με την επετειακή διοργάνωση του Φεστιβάλ. Και την ίδια στιγμή, «συμπορεύεται δυναμικά με την πρότασή του για επαναπροσδιορισμό της έβδομης τέχνης, μέσα από το σύνθημα «Why cinema now?», που εκφράζει το σκεπτικό του 50ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης», τονίζει χαρακτηριστικά η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Δέσποινα Μουζάκη.
Το αφιέρωμα που θα παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση και περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικές ταινίες πρόσφατης παραγωγής – από το 2005 ως το 2009 – που φέρουν την υπογραφή των πιο αναγνωρισμένων διεθνώς φιλιππινέζων δημιουργών - Brillante Mendoza, Lav Diaz, Khavn de la Cruz, Pepe Diokno, Adolfo Alix Jr., Raya Martin, John Torres, Sherad Anthony Sanchez, Jim Libiran, οι οποίοι κατόρθωσαν να αναγεννήσουν την εγχώρια κινηματογραφία από τις στάχτες της. Όλοι οι κινηματογραφιστές θα δώσουν το «παρών» στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και θα συμμετάσχουν σε μια ανοιχτή συζήτηση με θέμα την πρωτοφανή άνθιση του φιλιππινέζικου κινηματογράφου.
Οι νέοι δημιουργοί από τις Φιλιππίνες αντλούν έμπνευση από τα καυτά κοινωνικά προβλήματα της χώρας (φτώχεια, εξαθλίωση, εγκληματικότητα) και το ιστορικοπολιτικό υπόβαθρό της (ισπανική, αμερικανική και ιαπωνική κατοχή, δικτατορία) και τοποθετούνται κριτικά απέναντι σε αυτά. Χαρτογραφούν τις επιπτώσεις τους στον ψυχισμό των ανθρώπων και εντάσσουν δημιουργικά στο έργο τους το λαϊκό συνειδησιακό φορτίο, όπως αυτό διαμορφώθηκε μέσα από τη λογοτεχνία, το θέατρο και τις προφορικές παραδόσεις της χώρας. Η αυγή του 21ου αιώνα και η έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας λειτούργησαν καταλυτικά στην αναγέννηση του ανεξάρτητου κινηματογράφου της χώρας, διευκολύνοντας την ανάδυση νέων δημιουργών με αποκρυσταλλωμένη άποψη και ξεχωριστό δείγμα γραφής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Brillante Mendoza – παλιός γνώριμος του τμήματος ( έχει ήδη επισκεφθεί δυο φορές τη Θεσσαλονίκη) - ο οποίος, έπειτα και από την φετινή βράβευσή του στο Φεστιβάλ των Κανών για την ταινία Kinatay,άνοιξε θριαμβευτικά το δρόμο προκειμένου να ακουστούν διεθνώς οι κινηματογραφικές φωνές από τις Φιλιππίνες. Στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης θα προβληθούν δύο αντιπροσωπευτικές ταινίες της φιλμογραφίας του – Slingshot (2007) και Kinatay (2009). Μέσα από σκληρές αισθητικές φόρμες και δίνοντας έμφαση στον αυτοσχεδιασμό όσον αφορά στις ερμηνείες των ηθοποιών του, αποκαλύπτει τη γυμνή αλήθεια για τη σύγχρονη ζωή στις Φιλιππίνες, δίνοντας τη δική του εκδοχή για το σινεμά βεριτέ. Στο τιμημένο πέρυσι με το βραβείο Caligari του Φεστιβάλ Βερολίνου Slingshot η ψηφιακή κάμερα στο χέρι καταγράφει το χρονικό της φτώχειας μιας ομάδας μικροκακοποιών σε μια φτωχογειτονιά της Μανίλα, με φόντο τις εθνικές εκλογές και την πολιτική διαφθορά, φιλτράροντας τα τεκταινόμενα μέσα από το πρίσμα μιας οξείας κοινωνικής παρατήρησης που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση. Η ηθική στάση του ατόμου απέναντι στη διαφθορά αποτελεί τον πυρήνα του σκοτεινού Kinatay. Ο Mendoza σκηνοθετεί με ωμότητα ένα ζοφερό ταξίδι μύησης στη διάρκεια ενός 24ώρου, με ήρωα έναν νεαρό αστυνομικό που αναλαμβάνει τα καινούργια του καθήκοντα. Στην τελευταία του ταινία, με τίτλο Lola – ταινία έκπληξη του διαγωνιστικού στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βενετίας - το καίριο ρεαλιστικό στυλ του φιλιππινέζου δημιουργού γίνεται το κύριο όχημα για να διατυπώσει μια δριμεία κριτική ενάντια στο ανεπαρκές δικαστικό σύστημα, τον υπερπληθυσμό των φυλακών, την τοκογλυφία και όχι μόνο.
Το έργο του πρωτοπόρου και διεθνώς πολυβραβευμένου Lav Diaz αποτελεί ακόμα ένα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο της σύγχρονης κινηματογραφικής παραγωγής των Φιλιππίνων. Στην αφαιρετική ταινία του Melancholia (2008), η συνήθης θεματολογία του, δηλαδή τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της πατρίδας του, γίνονται «οδηγός» σε ένα σιωπηλό ταξίδι στις πιο μύχιες πλευρές της ανθρώπινης ύπαρξης, στο πλαίσιο ενός 8ωρου σχεδόν στοχασμού επάνω στην αγάπη, τη ζωή και τον πόνο (βραβείο Orizzonti στο περσινό Φεστιβάλ Βενετίας).
Παραγωγικότατος και πολυπράγμων, ο πατέρας του πειραματικού σινεμά των Φιλιππίνων Khavn De La Cruz δίνει εντυπωσιακά το στίγμα της νέας εποχής στην κινηματογραφία της χώρας του. Με συνεπή ασυμβίβαστη διάθεση, κινούμενος σχεδόν στα όρια του αναρχισμού, τοποθετείται χωρίς αναστολές απέναντι στις ανοιχτές κοινωνικές πληγές της χώρας του και έχει καθιερωθεί στην εγχώρια καλλιτεχνική σκηνή ως πρωτοπόρος του φιλιππινέζικου DIΥ underground κινηματογραφικού ρεύματος. Χαρακτηριστικό δείγμα του έργου του αποτελεί η ταινία The muzzled horse of an engineer in search of mechanical saddles (2008), η οποία θα προβληθεί στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, συνοδεία ζωντανής μουσικής απ’ τους The Brockas. Η κινηματογραφική σύνθεση του γκρουπ, με τους σκηνοθέτες Lav Diaz, Khavn de la Cruz, John Torres, να ενώνουν τις δυνάμεις τους με την παραγωγό Mei Bastes, αποτελεί μια αναπάντεχη και πλέον δημιουργική σύμπραξη.
Η μεγάλη έκπληξη του φετινού Φεστιβάλ Βενετίας, το Engkwentro, που απέσπασε τα βραβεία Orizzonti και Lion of the Future για πρωτοεμφανιζόμενο δημιουργό, φέρει την υπογραφή του νεαρού – μόλις 22 χρονών - Pepe Diokno, ο οποίος δεν διστάζει να θίξει ένα θέμα - ταμπού για τις Φιλιππίνες. Η ταινία του αναφέρεται στις λεγόμενες «ομάδες θανάτου», οι οποίες, δρώντας αυτόβουλα σαν «τιμωροί», με την ανεπίσημη συγκατάθεση της κυβέρνησης, ευθύνονται για πολλούς ανεξιχνίαστους φόνους νεαρών γκάνγκστερς στους δρόμους της Μανίλα. Ένα κοινό μυστικό για τις Φιλιππίνες, μια ανοιχτή παραδοχή στη μεγάλη οθόνη, που σοκάρει και προβληματίζει.
Η πολύπαθη πρωτεύουσα των Φιλιππινών αλλά και τα υποβαθμισμένα προάστιά της βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος πολλών νέων ανεξάρτητων κινηματογραφιστών. Στην ταινία Imburnal (2008), βραβευμένη στο φετινό Φεστιβάλ της Jeonju (Κορέα), ο Sherad Anthony Sanchez διηγείται με ακραίο ρεαλισμό την οδυνηρή ιστορία ενηλικίωσης δύο εφήβων οι οποίοι ανακαλύπτουν την σεξουαλικότητά τους με τον πιο βρώμικο –κυριολεκτικά και μεταφορικά - τρόπο στα λύματα της περιοχής Νταβάο, η ζοφερή ατμόσφαιρα της οποίας ορίζει την ίδια την ύπαρξή τους.
Κινούμενη σε ανάλογο ύφος, η ταινία Tribu (2007) του Jim Libiran σκιαγραφεί το βίαιο πορτρέτο μιας παρηκμασμένης συνοικίας της Μανίλα, συνθέτοντας μια εμπνευσμένη ελεγεία επάνω στη νεανική βία. Χάρη στο ευφυές ντοκιμαντερίστικο στυλ κινηματογράφησης, ο θεατής εισέρχεται στον απάνθρωπο μικρόκοσμο δύο αντίπαλων συμμοριών (ορισμένοι ηθοποιοί, μάλιστα, είναι στην πραγματικότητα μέλη συμμοριών), που διψούν για εκδίκηση, εν μέσω στίχων της ραπ και της χιπ χοπ.
Ο ραγδαία ανερχόμενος Adolfo B. Alix Jr. στην ταινία Adela (2008) θίγει με ευαισθησία και σεβασμό την μείζονος σημασίας κοινωνική περιθωριοποίηση της τρίτης ηλικίας στις Φιλιππίνες, ένα φαινόμενο που γεννήθηκε κυρίως εξαιτίας της διασποράς. Ηρωίδα του, η ηλικιωμένη Αντέλα, η οποία γιορτάζει τα 80ά της γενέθλια ολομόναχη, διερωτώμενη εάν θα την επισκεφτεί κάποιος από την οικογένειά της.
Με διορατικό βλέμμα στραμμένο στο δυσλειτουργικό αστικό τοπίο, ο Adolfo B. Alix Jr. συμπράττει σκηνοθετικά με τον Raya Martin στην ταινία Manila (2009). Μέσα από το πρίσμα του ρεαλισμού και δύο θεματικά αλληλένδετες ιστορίες, οι δυο δημιουργοί εκθέτουν τολμηρά την εξαθλιωμένη πλευρά της πόλης διατυπώνοντας την κοινωνική τους κριτική και αποτίνοντας φόρο τιμής στο έργο των παλαιότερων κινηματογραφιστών Lino Brocka και Ishmael Bernal.
Ανατρέχοντας στο παρελθόν της πατρίδας του, ο Raya Martin επιχειρεί μέσα από τις ταινίες A Short Film About the Indio Nacional (2005) και Independencia (2009) να ξορκίσει τα φαντάσματα του χτες και να φιλτράρει τις μνήμες της αντίστασης στις ξένες δυνάμεις κατοχής. Οι δυο ταινίες αποτελούν τα δύο πρώτα μέρη μιας φιλόδοξης τριλογίας, η οποία αφορά στην πάλη του φιλιππινέζικου λαού για ανεξαρτησία και παραπέμπει αισθητικά στο κινηματογραφικό στυλ της εκάστοτε περιόδου.
Με ρηξικέλευθη άποψη και μοντέρνα ματιά, ο πρωτοπόρος της νέας γενιάς φιλιππινέζων κινηματογραφιστών John Torres χρησιμοποιεί στο έπακρο τις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας. Στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης θα προβληθεί το εντυπωσιακό ντεμπούτο του Todo Todo Teros. (2006, βραβείο νέων δημιουργών Dragons & Tigers στο 25ο Φεστιβάλ του Βανκούβερ, βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ της Σιγκαπούρης). Σε αυτό, συνθέτει επιδέξια ένα κολάζ κινηματογραφικού υλικού από ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία, voice-over και διαλόγους, προσεγγίζοντας ετερόκλητα θέματα όπως τον έρωτα, τον πολιτισμό, αλλά και την τρομοκρατία, διαμορφώνοντας ένα εντελώς προσωπικό σκηνοθετικό στυλ.
Οι νέοι φιλιππινέζοι δημιουργοί εκφράζονται μέσα από έναν σκληρό ρεαλισμό που σοκάρει, αλλά παράλληλα γοητεύουν τις αισθήσεις με τη λυρική τους ματιά. Αντιστέκονται στην αμερικανική κινηματογραφική εισβολή και το εγχώριο mainstream σινεμά, επανεξετάζοντάς τα, μέσα από την δική τους ανεξάρτητη οπτική. Συνεχίζουν με διαφορετικούς όρους τη λαμπρή πορεία που χάραξαν με τόλμη οι πρωτοπόροι φιλιππινέζοι σκηνοθέτες τη δεκαετία του ’70. Διαμορφώνουν όμως την δική τους ταυτότητα. Διερευνητική, τολμηρή, ορμητική, ανήσυχη.
