50ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
WHY CINEMA NOW?
13-22 Νοεμβρίου 2009
ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Τα Βαλκάνια, η γεωγραφική περιοχή με την ξεχωριστή φυσιογνωμία και τη γοητευτική πολυμορφία, με τις ιδιαίτερες ιστορικοπολιτικές διεργασίες που άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στις ζωές των ανθρώπων και την κουλτούρα τους, βρίσκονται για 16η χρονιά στο επίκεντρο του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια στο πλαίσιο του 50ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Φέτος, αυτή η γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στους βαλκάνιους κινηματογραφιστές και το διεθνές κοινό συνδυάζεται ιδανικά με την επιθυμία του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης να αποτελέσει μια αφορμή για σκέψη, διάλογο και επικοινωνία, καθώς και να διατυπώσει μια πρόταση επαναπροσδιορισμού της έβδομης τέχνης, με κεντρικό σύνθημα το ερώτημα ‘’Why cinema now?’’. «Στόχος του προγράμματος Ματιές στα Βαλκάνια είναι η προώθηση του βαλκανικού σινεμά και η διεύρυνση των δυνατοτήτων συνεργασίας των κινηματογραφικών δυνάμεων της ευρύτερης περιοχής, πολιτική που γίνεται πράξη σε συνδυασμό με τις πρωτοβουλίες του, καταξιωμένου πλέον, ταμείου ανάπτυξης σεναρίων Balkan Fund και του Balkan Works in Progress», επισημαίνει η διευθύντρια του Φεστιβάλ, Δέσποινα Μουζάκη.
Εκτός από το μεγάλο αφιέρωμα στον σέρβο κινηματογραφιστή Γκόραν Πασκάλιεβιτς, το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια, υπεύθυνος του οποίου είναι ο Δημήτρης Κερκινός, παρουσιάζει φέτος ένα πλούσιο πρόγραμμα με τις πιο σημαντικές πρόσφατες ταινίες από τη Ρουμανία, την Σερβία, την Σλοβενία, την Τουρκία, την Αλβανία, τη Βουλγαρία και την Κροατία. Οι δημιουργοί των Βαλκανίων αντιπαραβάλλονται καυστικά στις μελανές σελίδες του παρελθόντος, οι οποίες καθόρισαν τις κοινωνικές δυναμικές και το πολιτιστικό γίγνεσθαι στις πατρίδες τους. Παράλληλα, προσεγγίζουν μέσα από την ιδιαίτερη κινηματογραφική τους γραφή τη σύγχρονη πραγματικότητα και όλες τις ευαίσθητες εκφάνσεις της, όπως τη μετανάστευση, τον καπιταλισμό και τις αμφίβολες συνέπειές του, τα εθνικά αλλά και τα προσωπικά αδιέξοδα, την σκληρή καθημερινότητα και τα προβλήματα των νέων, αρθρώνοντας έναν δυναμικό κινηματογραφικό λόγο που διαθέτει παγκόσμιο αντίκτυπο.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν οι διεθνώς αναγνωρισμένοι δημιουργοί από τη Ρουμανία, η οποία έχει αναδειχθεί ως μία από τις χώρες που παρακολουθούν με ζωηρό ενδιαφέρον σινεφίλ, κριτικοί και φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο. Οι ρουμάνοι κινηματογραφιστές δεν θα μπορούσαν να λείψουν από το βαλκανικό πρόγραμμα του 50ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Τιμημένη με βραβείο FIPRESCI και βραβείο κριτικής επιτροπής στο τμήμα Un Certain Regard του φετινού φεστιβάλ των Κανών η ταινία Police, Adjective του Corneliu Porumboiu, αποτελεί ένα από τα πιο δυνατά δείγματα κινηματογραφικής γραφής από τη Ρουμανία. Βάζοντας στο μικροσκόπιο τα ζητήματα εξουσίας και την ηθικότητα του νόμου, το φιλμ επικρίνει με ευφυή και μεστή απλότητα τα κατάλοιπα του ολοκληρωτισμού και τη σαθρότητα του συστήματος.
Δύο ρουμάνοι σκηνοθέτες, παλιοί γνώριμοι του Φεστιβάλ, κάνουν το ντεμπούτο τους με ταινίες μεγάλου μήκους. Κοινός τόπος τους, η κριτική επανεξέταση των πολιτικών ζυμώσεων που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ρουμανία. Στο The Kino Karavan του Τitus Muntean (συμμετοχή στο Crossroads το 2007), το οποίο θα πραγματοποιήσει ευρωπαϊκή πρεμιέρα στο 50ο Φεστιβάλ, διερευνάται η χρήση της έβδομης τέχνης ως μέσο κομμουνιστικής προπαγάνδας. Παράλληλα, ως «επιμύθιο» της κατάρρευσης του κομμουνισμού, η γενναιόδωρη σε συναισθήματα ταινία The happiest girl in the world (βραβείο C.I.C.A.E. στο Forum του Φεστιβάλ Βερολίνου, συμμετοχή Balkan Fund το 2007) του Radu Jude – του οποίου ταινίες μικρού μήκους έχουν προβληθεί τα τελευταία χρόνια στο Φεστιβάλ - συνιστά ένα γλυκόπικρο σχόλιο επάνω στον καταναλωτισμό, τη διαφήμιση ως μέσο εξαπάτησης, αλλά και τις αιώνια τεταμένες σχέσεις μεταξύ εφήβων και γονιών.
Οι ευαίσθητες ισορροπίες που «φωλιάζουν» ανέκαθεν στους κόλπους μιας οικογένειας, η μετανάστευση και ο συνεπακόλουθος διχασμός ανάμεσα σε δύο πατρίδες, αλλά και το ατέρμονο κυνήγι για την κατάκτηση της ευτυχίας αποτυπώνονται με καίριο συναισθηματισμό στο οικογενειακό δράμα First of all, Felicia (βραβευμένη στο Balkan Fund το 2007), το ντεμπούτο του Razvan Radulescu, σεναριογράφου της ταινίας Η οδύσσεια του κυρίου Λαζαρέσκου.
Οι ανοιχτοί λογαριασμοί με το παρελθόν ενυπάρχουν και στην ταινία Katalin Varga του βρετανού Peter Strickland, υπό τη μορφή ενός συγκλονιστικού road movie με φόντο το σκοτεινό φυσικό τοπίο της Τρανσυλβανίας, το οποίο ουσιαστικά αποτελεί την ιστορία εκδίκησης της ομώνυμης ηρωίδας, ιδωμένη μέσα από το εικαστικό πρίσμα του εξπρεσιονιστικού ρεαλισμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Peter Strickland, ολοκλήρωσε την ταινία του, μέσα από τις επαφές που πραγματοποίησε στο πλαίσιο της Αγοράς το 2007.
Η γυναίκα πρωταγωνιστεί και στην ταινία Slovenian girl του σλοβενού Damjan Kozole, η οποία προσεγγίζει το θέμα της πορνείας ως τραγική συνέπεια των αμφίβολων αξιών του καπιταλισμού και της ατομικής οικονομικής πραγμάτωσης ως αυτοσκοπού, δυο φαινόμενα που εξαπλώθηκαν ραγδαία στις χώρες της νέας Ευρώπης.
Στην ταινία Here and Τhere (βραβείο Best New Narrative Filmmaker και Best New York στο Φεστιβάλ Tribeca, βραβείο στο Balkan Fund το 2006) ο σέρβος σκηνοθέτης Darko Lungulov θίγει με ευαισθησία το θέμα της μετανάστευσης, προσθέτοντας τις σωστές δόσεις μεταπολεμικής «παράνοιας», ανατολικοευρωπαϊκού χιούμορ και ρομαντικής διάθεσης – μια ταινία «δράμα και κωμωδία μαζί, όπως η ίδια η ζωή», σύμφωνα με τον ίδιο τον δημιουργό.
Στο τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια του 50ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, η Τουρκία εκπροσωπείται από δύο ταινίες. Η πρώτη, το Wrong Rosary του Mahmut Fazil Coskun (1ο βραβείο στο Φεστιβάλ Ρότερνταμ), διηγείται μια ασυνήθιστη ερωτική ιστορία, που αναδεικνύει εύστοχα το «πολύχρωμο» κοινωνικοπολιτιστικό και θρησκευτικό τοπίο της Κωνσταντινούπολης. Αυτό το σταυροδρόμι διαφορετικών πολιτισμών, ονείρων και προσδοκιών γίνεται, επίσης, ο ιδανικός αφηγηματικός καμβάς για να ξετυλιχθεί η καθημερινότητα τριών ανδρών στη γεμάτη ρεαλισμό ταινία Men on the bridge της Asli Ozge, ταινία που καταλύει τα όρια μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ.
Στη μαύρη κωμωδία East, West, East - The Final Sprint ο πολυβραβευμένος αλβανός σκηνοθέτης Gjergj Xhuvani γυρνά πίσω το χρόνο λίγο πριν την κατάρρευση του κομμουνισμού στη χώρα του και επιλέγει ως οδηγούς του την εθνική ομάδα ποδηλατοδρομίας της Αλβανίας, προκειμένου να απομυθοποιήσει έξυπνα την παραίσθηση του «παράδεισου» της Δύσης. Η ταινία θα πραγματοποιήσει ευρωπαϊκή πρεμιέρα στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Στρέφοντας τους προβολείς στη νέα γενιά και τις κοινωνικές ανακατατάξεις των Βαλκανίων, το εκρηκτικό ντεμπούτο Eastern Plays του Kamen Kalev - η πρώτη, έπειτα από 29 χρόνια, βουλγαρική ταινία που συμμετείχε στο φετινό Φεστιβάλ των Κανών- είναι μια δυναμική κινηματογραφική προσέγγιση της ανόδου του νεοναζιστικού κινήματος και των ρατσιστικών επιθέσεων στις γειτονιές της Σόφιας. Εφάμιλλη προβληματική με επίκεντρο τους νέους κυριαρχεί και στην ταινία Metastases του κροάτη Branko Schmidt (μνεία Balkan Fund το 2007), ένα αιχμηρό σχόλιο για μια αυτοκαταστροφική μετεμφυλιακή γενιά, η οποία αδυνατεί να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα που έφερε η σαρωτική έλευση του καπιταλισμού.
Οι ταινίες από τα Βαλκάνια διαμορφώνουν το σύγχρονο κινηματογραφικό τοπίο της περιοχής, αποκαλύπτοντας τις εκλεκτικές συγγένειες, τους κοινούς προβληματισμούς, αλλά και την έντονη ευαισθησία σκηνοθετών οι οποίοι κατορθώνουν να συγκινούν με την αφηγηματική δύναμη και την τολμηρή τους ματιά.
