25ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ// 2-12/3/2023
Agora Talks: Η αμεροληψία και το ηθικό δικαίωμα στο δημιουργικό ντοκιμαντέρ: ένα άπιαστο όνειρο;
Στο πλαίσιο των Agora Talks της Αγοράς του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε η συζήτηση με θέμα «Η αμεροληψία και το ηθικό δικαίωμα στο δημιουργικό ντοκιμαντέρ: ένα άπιαστο όνειρο;». Στην εκδήλωση που διεξήχθη στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, επαγγελματίες του ντοκιμαντέρ μοιράστηκαν πρακτικές συμβουλές και εμπειρίες με τους διαπιστευμένους του Φεστιβάλ. Ομιλητές ήταν οι Zeynep Güzel, επικεφαλής Talents Doc Station της Berlinale, Alex Shiraieff, B2B Docs και Thomas Kaske, παραγωγός (Kaskefilm), ενώ τη συζήτηση συντόνισε η Selin Murat, υπεύθυνη αγορών IDFA.
Τη συζήτηση άνοιξε η Selin Murat: «Ευχαριστούμε την Αγορά για την πρόσκληση. Εργάζομαι ως υπεύθυνη αγορών IDFA. Ειδικεύομαι σε πρωτοβουλίες επαγγελματικής ανάπτυξης για δημιουργούς ντοκιμαντέρ με έμφαση στις συμπαραγωγές με τον Καναδά και συμμετέχω σε πολυάριθμες επιτροπές ταινιών ντοκιμαντέρ κάθε χρόνο. Διαθέτοντας καλύτερες συνθήκες παραγωγής, οι κινηματογραφιστές από τη Δύση πολλές φορές ξεκινούν να κάνουν ντοκιμαντέρ σε τρίτες χώρες, δελεασμένοι από τις φαινομενικά εντυπωσιακές, ελκυστικά εξωτικές και υποτιθέμενα άγνωστες ιστορίες που θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον του κοινού και θα λάβουν υποσχέσεις κρατικών χρηματοδοτήσεων. Αυτό πολλές φορές συμβαδίζει με την έλλειψη προετοιμασίας από πλευράς των δημιουργών, κατανόησης της κουλτούρας των πρωταγωνιστών, καθώς και της αίσθησης ότι ο δημιουργός κατέχει το δικαίωμα να αφηγηθεί την ιστορία που αφορά μια κοινότητα στην οποία δεν ανήκει. Έτσι, αφαιρεί το κυρίαρχο δικαίωμα της κοινότητας να διερευνήσει τις δικές της ιστορίες με τον δικό της τρόπο και στον δικό της χρόνο. Η διεθνής κοινότητα του ντοκιμαντέρ έχει ξεκινήσει να αμφισβητεί αυτές τις βιαστικές, ανεύθυνες και ηθικά προβληματικές πρακτικές. Η αρχική μου ερώτηση αφορά, λοιπόν, το αν θυμάστε την περίοδο πριν από όλα αυτά, που κάνατε ό,τι θέλατε».
Τον λόγο πήρε ο Alex Shiraieff: «Πραγματικά δεν θυμάμαι μια εποχή που να έκανα ό,τι ήθελα. Ίσως να υπήρχαν κάποιοι άλλοι, αλλά δεν ήμουν ένας από αυτούς. Πάντα υπήρχαν κανόνες και εμπόδια. Είμαι συνδεδεμένος με μια συγκεκριμένη περιοχή, τη δυτική Ευρώπη και προσπαθώ να τα αποφύγω όλα αυτά. Υπάρχουν πολλοί ταλαντούχοι σκηνοθέτες στην περιοχή μας, αλλά οι περισσότεροι είναι αποκομμένοι από την κινηματογραφική βιομηχανία. Υπάρχουν και εκείνοι που θεωρούν πως όλα είναι υπέροχα, ότι υπάρχουν πλούσιοι παραγωγοί που θα χρηματοδοτήσουν το οποιοδήποτε έργο και θα τους αφήσουν να κάνουν οτιδήποτε. Φυσικά, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Κατά την άποψή μου, όταν συναντάμε αυτά τα προβλήματα πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους κινηματογραφιστές στο πώς λειτουργεί η αγορά ώστε να μην προσδοκούν σε κάτι που δεν θα έρθει ποτέ. Οι κινηματογραφιστές στη δική μου περιοχή είναι ταλαντούχοι και δουλεύουν με βάση την εμπειρία τους. Είναι χώρες που αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, ακόμη και πολέμους, αλλά οι νέοι κινηματογραφιστές θέλουν να είναι μέρος ενός διαφορετικού κόσμου που παλεύει για όλες τις αδικίες και τις τραγωδίες. Πολλοί κινηματογραφιστές θέλουν να έρθουν στην περιοχή μας και να γυρίσουν ταινίες και, όπως είπα, προσπαθούμε να τους εξηγήσουμε πώς λειτουργεί η αγορά μας».
Η συζήτηση συνεχίστηκε με τη Zeynep Güzel. «Είμαι σκηνοθέτιδα με έδρα το Βερολίνο και εργάζομαι ως εμπειρογνώμονας σε εργαστήρια σε θέματα αφήγησης, συγγραφής διεθνών επιχορηγήσεων και στρατηγικών χρηματοδότησης σε τακτική βάση. Παράλληλα, είμαι μέλος στην ομάδα Berlinale Talents για τη λειτουργία του Doc Station. Θέλουμε να κάνουμε τη διαφορά στην κοινότητα του ντοκιμαντέρ. Επειδή είμαι και η ίδια σκηνοθέτιδα πάντα ήξερα πώς να φροντίσω τους δημιουργούς και να δημιουργήσω ευκαιρίες για αυτούς. Δεν αμφισβητώ τoν ρόλο των ανθρώπων που παίρνουν τις αποφάσεις, των “gatekeepers”, όπως τους αποκαλώ, αλλά συγχρόνως διερωτώμαι διαρκώς ποιος είναι ο ρόλος μας στην κινηματογραφική βιομηχανία, σε αυτή την κρίσιμη συζήτηση και στην απαραίτητη επικείμενη αλλαγή. Πώς μπορούν οι παραγωγοί, οι πλατφόρμες παρουσίασης και οι χρηματοδοτικοί φορείς να επιδείξουν μια συνειδητή και συγκροτημένη δέσμευση για αμεροληψία και απόδοση ευθύνης; Ως μέλος του Doc Station αισθάνομαι πολύ τυχερή γιατί έχω πρόσβαση σε κινηματογραφιστές από όλο τον κόσμο και βλέπω τις ιστορίες τους. Υπάρχει πολύ ταλέντο εκεί έξω».
Ο Thomas Kaske πήρε τη σκυτάλη λέγοντας πως «έχω σπουδάσει Ανθρωπολογία, οπότε έχω πάει σε εξωτικά μέρη. Αφού έζησα για λίγο στο Ναϊρόμπι, αποφάσισα να σπουδάσω Κοινωνική και Πολιτισμική Ανθρωπολογία και Κινηματογράφο. Το 2008 ξεκίνησα να εργάζομαι για το MA Visual and Media Anthropology στο FU Berlin, όπου ερωτεύτηκα τη δημιουργία ντοκιμαντέρ. Μετά τις σπουδές μου, ξεκίνησα να εργάζομαι ως παραγωγός και ερευνητής αρχείων για τις εταιρείες Ilanga Films και Molly Aida με έδρα το Βερολίνο. Συνεχώς μαθαίνω για το πώς να γίνομαι καλύτερος. Υπάρχουν διάφορες ερωτήσεις που πρέπει να κάνεις στον εαυτό σου πριν μπεις στον κόσμο των συμπαραγωγών. Όπως το τι σημαίνει επιτυχία για σένα και τι για τον συμπαραγωγό σου. Το σημαντικότερο για μένα είναι να δίνουμε αξία στη δουλειά και να τη χρηματοδοτούμε ανάλογα».
Η κ. Murat συνόψισε τα παραπάνω λέγοντας ότι «το πρώτο μάθημα που παίρνουμε από τη συζήτησή μας είναι πως όλα είναι διαπραγματεύσιμα, δεν υπάρχουν κανόνες και η αξία της δουλειάς σου δεν βασίζεται στα χρήματα που βάζεις σε αυτή». Το επόμενο ερώτημα προς τους συνομιλητές της ήταν για το τι θα πρέπει να αποτελέσει παρελθόν και τι να παραμείνει ανέπαφο στην κινηματογραφική βιομηχανία. Σύμφωνα με την κ. Güzel «οι κινηματογραφιστές πρέπει να παρουσιάζουν τον εαυτό τους. Υπάρχουν πλατφόρμες για αυτό τον σκοπό, αλλά πρέπει να κάνουμε τους δημιουργούς να αισθάνονται πιο ελεύθεροι στο να παρουσιάζουν τη δουλειά τους. Μιλάω συνέχεια με κινηματογραφιστές και κυρίως οι νέοι δημιουργοί είναι πολύ στρεσαρισμένοι για το πώς να παρουσιαστούν και τι να πουν. Εμείς που παίρνουμε τις αποφάσεις δεν τους δίνουμε την άνεση να εκφραστούν πιο ελεύθερα. Θα ήθελα να αλλάξει αυτό. Συναντιόμαστε όλοι μεταξύ μας για να βρούμε συνεργάτες, οπότε γιατί να υπάρχει τόσο άγχος και κάποιες φορές εχθρότητα;».
Όπως τόνισε ο Alex Shiraieff: «Χρειαζόμαστε ανοικοδόμηση και πρέπει να έχουμε κανόνες. Ας πάρουμε για παράδειγμα την Ουκρανία. Είχε δημιουργήσει τα τελευταία οκτώ χρόνια μια μεγάλη κινηματογραφική βιομηχανία μέσω μιας νέας γενιάς κινηματογραφιστών που ξέρουν πώς να δουλέψουν στην περιοχή τους. Ο πόλεμος έφερε πολλούς στη χώρα με σκοπό να δουλέψουν με αυτούς τους κινηματογραφιστές και μάλιστα κάτω από άθλιες συνθήκες. Ξέρω ότι υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες στην Ευρώπη που βοηθούν τους κινηματογραφιστές να κρατήσουν την ταυτότητά τους και πρέπει να τους υποστηρίξουμε γιατί είναι το μέλλον στην κινηματογραφική βιομηχανία. Η τραγωδία τούς έχει κάνει πιο δυνατούς. Οι ντοκιμαντερίστες δουλεύουν για την κοινωνία και πρέπει να αμείβονται ανάλογα». «Θα άλλαζα κι εγώ πολλά», τόνισε ο Thomas Kaske. Όπως εξήγησε: «Δουλεύω με τους δημιουργούς γιατί αγαπώ το όραμά τους και τις ιστορίες τους. Πρέπει επίσης να αφήσουμε τα στερεότυπα. Αν είσαι για παράδειγμα ένας σύριος κινηματογραφιστής, δεν πρέπει να νιώθεις αναγκασμένος να κάνεις μια ταινία για τον πόλεμο. Θα ήθελα να δω και μια διαφορετική ιστορία», δήλωσε σχετικά. «Προσωπικά θα έβγαζα από το παιχνίδι τον όρο “decision maker”. Όλοι μας παίρνουμε αποφάσεις και μαζί αποφασίζουμε για το τι είναι καλύτερο» τόνισε η Selin Murat.
Στην ερώτηση για το ποια θα ήταν η συμβουλή τους προς τους νέους δημιουργούς, ο κ. Shiraieff είπε πως «θα μπορούσαμε να τους περάσουμε τις γνώσεις μας για το πώς λειτουργεί η αγορά. Χρειαζόμαστε ισχυρές κινηματογραφικές ενώσεις για να μαχόμαστε σωστά για τις αλλαγές. Ταυτόχρονα, πρέπει να δικτυωνόμαστε. Να μαθαίνουμε από τους συναδέλφους μας από άλλες χώρες. Το να συναντιόμαστε και να πίνουμε κρασί στα φεστιβάλ δεν γίνεται μόνο για να περάσουμε καλά, αλλά κυρίως για να δικτυωθούμε». Η κ. Güzel συμπλήρωσε: «Η αλληλεγγύη ανάμεσα στους κινηματογραφιστές είναι πολύ σημαντική, όπως και η δικτύωση. Η έρευνα είναι επίσης απαραίτητη ώστε να πηγαίνεις σε μέρη που θα κάνεις αυτό που επιθυμείς δίχως απλά να σπαταλήσεις τα χρήματά σου. Επιπλέον, πρέπει να οργανωθούμε ώστε να παρουσιάζονται σωστά τα φιλμ στα φεστιβάλ και όπου αλλού γίνονται προβολές. Το σημαντικότερο είναι να γνωρίζεις τον εαυτό σου και το έργο σου». Σύμφωνα με τον Thomas Kaske: «Παρουσίασε τη δουλειά σου όσο καλύτερα μπορείς ώστε να βρεις συμμάχους. Υπάρχουν καλοί άνθρωποι εκεί έξω, πρόθυμοι να σε βοηθήσουν».
Σε ερώτηση του κοινού για το πώς πρέπει να γίνεται η σωστή παρουσίαση των πρότζεκτ μπροστά σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις, ο Alex Shiraieff απάντησε σχετικά: «Πρέπει να γνωρίζεις αυτούς που θα συναντήσεις με σκοπό να τους παρουσιάσεις τη δουλειά σου. Πηγαίνεις σε κάποιο pitching όχι για να πάρεις μόνο χρήματα, αλλά για να παρουσιάσεις μια ιδέα για το έργο σου. Το να σε απορρίψουν δεν σημαίνει ότι το πρότζεκτ σου ναυάγησε οριστικά. Πρέπει να “πουλάτε” τον εαυτό σας, όσο άσχημο και αν ακούγεται. Είναι καλό να ξαναφτιάξουμε την κινηματογραφική βιομηχανία από την αρχή, όπως και τα συνδικάτα. Νομίζω ότι μπορεί να γίνει αν ενωθούμε και όχι αν είμαστε ανεξάρτητοι γιατί έτσι φαινόμαστε αδύναμοι», κατέληξε χαρακτηριστικά.
