12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης –
Εικόνες του 21ου Αιώνα
12-21 Μαρτίου 2010
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ
«ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ»
Η φύση το προίκισε με ανεκτίμητους θησαυρούς και σπάνιες ομορφιές, η ιστορία διαμόρφωσε την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, οι άνθρωποι του εμφύσησαν ψυχή και πνοή. Το 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, στο πλαίσιο του ελληνικού τμήματος, πραγματοποιεί αφιέρωμα με τίτλο «Ιστορίες του Αιγαίου», προβάλλοντας έργα που τεκμηριώνουν και ενοποιούν γεωγραφικά έναν τόπο γεμάτο έντονες αντιθέσεις, αλλά και ισχυρούς συνδέσμους.
Το αφιέρωμα αποτίνει φόρο τιμής στον διακεκριμένο ντοκιμαντερίστα και φίλο του Φεστιβάλ, Γιώργο Κολόζη, που έφυγε από τη ζωή το περασμένο φθινόπωρο. Ο πολυβραβευμένος έλληνας δημιουργός με την ανήσυχη, ποιητική ματιά του, συνέθεσε μέσα από την σειρά ντοκιμαντέρ Αιγαίο νυν και αεί, ένα διεισδυτικό πορτραίτο του Αιγαίου. Στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν τρεις ταινίες του, καρποί μιας περιπετειώδους θαλασσινής περιπλάνησης που πραγματοποίησε ο Γιώργος Κολόζης με το ιστορικό καΐκι του καπετάν Ανδρέα Ζέππου. Στο ταξίδι του συναντά και κινηματογραφεί αυθεντικούς ανθρώπους του Αιγαίου: Τον καλύμνιο σφουγγαρά καπετάν Νικόλα (Καπετάν Νικόλας ο «μοναχός», 2002), δύο νησιώτες – αυτοδίδακτους μουσικούς, (Η μουσική γαλήνη της ψυχής, 2002), αλλά και τους καραβομαραγκούς στον Ταρσανά της Σύρου (Αέρας στα πανιά μας, 2002).
Οι δημιουργοί σκιαγραφούν τις συνθήκες διαβίωσης, τις κοινωνικές δομές, τις συνήθειες των κατοίκων, καθώς και τις αναπτυξιακές δυνατότητες των νησιών, μέσα από μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αφηγούνται με την σειρά τους την ιστορία του τόπου. Η θεματολογία των ταινιών αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιού καθώς και χαρακτηριστικές αιγαιοπελαγίτικες μορφές, αποκαλύπτει ευαίσθητες αλλά και σκληρές όψεις της ανθρώπινης φύσης, και εμβαθύνει στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Αιγαίου, επιχειρώντας να διερευνήσει τις αμφίσημες επιπτώσεις του εκσυγχρονισμού στο φυσικό τοπίο και στον ίδιο τον άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταινία Όλα τα δειλινά (1996) του Έλληνα της διασποράς, ντοκιμαντερίστα και εικαστικού Μαθιού Γιαμαλάκη. Ο δημιουργός στρέφει τον κινηματογραφικό του φακό στην Πάτμο και με άξονα το μοναστήρι που για αιώνες καθορίζει την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού, εισχωρεί στις ζωές των κατοίκων του.
Οι σύγχρονες εξελίξεις που διαμορφώνουν το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο αποτελούν το κεντρικό θέμα της ταινίας Φωνή Αιγαίου (2004) της Λυδίας Καρρά. Η βραβευμένη σκηνοθέτιδα ερευνά μέσα από αρχειακό υλικό τις ιστορικές και κοινωνικές ρίζες που προξένησαν σταδιακά την αισθητική υποβάθμιση, την καταστροφή του οικοσυστήματος, αλλά και την άναρχη δόμηση του Αιγαίου. Παράλληλα καταγράφει τον λόγο – αντίλογο μελετητών και κατοίκων, δομώντας έναν καίριο και πολυδιάστατο προβληματισμό.
Μια εύστοχη αντιπαραβολή του παρελθόντος και του παρόντος της Μήλου αναδύεται μέσα από την ταινία Επιστροφή στη Μήλο (2008) του Νίκου Αλπαντάκη. Αφετηρία του σκηνοθέτη, η μυστηριώδης προσωπικότητα του Αγαθοκλή Κυπριώτη, ενός αστού αγωνιστή της Αντίστασης που αυτοεξορίστηκε στη Μήλο, πρωτοστάτησε στον εκσυγχρονισμό της ζωής του νησιού, κινηματογράφησε τους κατοίκους του και το εγκατέλειψε, 17 χρόνια μετά, για αδιευκρίνιστους λόγους. Τα έγχρωμα φιλμ 8 mm του Κυπριώτη και οι μαρτυρίες των κατοίκων για τον ευεργέτη τους ρίχνουν φως στον μύθο του ανθρώπου και του τόπου.
Ο Γιάννης Σμαραγδής στο ντοκιμαντέρ Πόρος – Σεφέρης (1990) αφηγείται το χρονικό της παραμονής του έλληνα ποιητή στο νησί το 1946 μέσα από τη ματιά του ίδιου, έτσι όπως την κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο όσο καιρό βρέθηκε εκεί. Η ταινία ακολουθεί τα βήματα του Σεφέρη, ο οποίος στον Πόρο έγραψε την ποιητική σύνθεση «Κίχλη», με εικόνες και πλάνα που γεννιούνται από τις λέξεις και τους στίχους.
Το ντοκιμαντέρ Μνήμες από το χαμάμ (2000) της Πέγκυς Βασιλείου, ανασυνθέτει μέσα από μαρτυρίες νησιωτών την καθημερινότητα στο χαμάμ της Ρόδου, το οποίο κατά τη δεκαετία του ’70 υπήρξε πόλος έλξης για τους έλληνες, τούρκους, εβραίους και ευρωπαίους κατοίκους του νησιού, αλλά και τους εκπροσώπους του εκάστοτε ξένου κατοχικού στρατού. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και ένας τόπος «απογύμνωσης» των επισκεπτών του από τις πολιτικές ταυτότητες και τις εθνικοθρησκευτικές διαμάχες τους, οι οποίες καλά κρατούσαν έξω από αυτό.
Και αν το χαμάμ της Ρόδου ήταν ένας ανοικτός χώρος ανθρώπινης συναναστροφής, το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου υπήρξε μια δυσπρόσιτη, παρεξηγήσιμη και αθέατη πλευρά του Αιγαίου. Όλη η αλήθεια για το ψυχιατρείο του νησιού αποκαλύπτεται στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Λέρος, η ελευθερία είναι θεραπευτική (2003) του Αντρέα Λουκάκου, με τη μορφή ενός συγκλονιστικού ταξιδιού στις ψυχές των ασθενών και των εργαζομένων του, μέσα από αφηγήσεις και των δύο πλευρών.
Συναισθηματικά φορτισμένο είναι και το ντοκιμαντέρ Express Scopelitis – Η μάνα των νησιών (2008) του Μανώλη Καζαμία, στο οποίο ξετυλίγεται το χρονικό της σχέσης που συνδέει την οικογένεια Σκοπελίτη με τους νησιώτες της άγονης γραμμής. Εδώ και 50 χρόνια - από το 1958 και τον καπετάν Μήτσο Σκοπελίτη μέχρι τον γιο του Γιάννη και τον καπετάνιο Γιάννη Φωστιέρη σήμερα - , η ανάπτυξη και η επιβίωση αυτών των μικρών κοινωνιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο δρομολόγιο του θρυλικού «Express Scopelitis», το οποίο οι κάτοικοι χαρακτηρίζουν με αγάπη ως τη «μάνα των νησιών» τους.
Η ταινία No name-Ανώνυμοι Σύρου (2004) του Βασίλη Κεσίσογλου, μας ταξιδεύει στη Σύρο για να παρουσιάσει τα έργα και τις ημέρες του ομώνυμου μουσικού συγκροτήματος. Ένα ενδιαφέρον μουσικό οδοιπορικό, με ‘ξεναγούς’ τα νεαρά μέλη του σχήματος και τη ζωή τους στο νησί.
Η Ανθή Νταουντάκη, σκιαγραφεί στο ντοκιμαντέρ της Οι γυναίκες με τα μαύρα (2006), το πορτραίτο, πέντε ηλικιωμένων γυναικών και μοναδικών κατοίκων στο χωριό Μαράλια της Κρήτης. Οι γυναίκες, όλες τους χήρες, μας κάνουν κοινωνούς της καθημερινότητάς τους, αλλά και των πιο μύχιων πλευρών της προσωπικότητάς τους.
Η γοητεία του Αιγαίου πελάγους μυεί ένα αγόρι στον κόσμο των ναυτικών στο ντοκιμαντέρ Οι ψυχές των καϊκιών (2001) του Νίκου Καρακώστα. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, και αρχειακό υλικό από τις προσωπικές περιηγήσεις του, για να δώσει φωνή σε αυθεντικούς ανθρώπους της θάλασσας και των νησιών μέσα από το πρίσμα κυρίαρχων δίπολων, όπως στεριά – θάλασσα, ζωή – θάνατος, αρχή – τέλος.
Το Αιγαίο δεσπόζει και πορεύεται μέσα στο χρόνο ως πολιτιστικό σύμβολο, ως αυτόνομη, ζωντανή ύπαρξη. Ένας παράδεισος παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπου οι αρχέγονοι μύθοι συναντούν τη σύγχρονη πραγματικότητα, ένας τόπος άμεσα συνδεδεμένος με τις ιστορίες των ανθρώπων του. Κι όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ένας νησιώτης στην ταινία Φωνή Αιγαίου: «Το Αιγαίο είναι ένα καράβι που ταξιδεύει αιώνες. Το θέμα είναι εμείς τι θα αφήσουμε πίσω μας».
