ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΥΠΟΥ
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΒΑΡΒΑΚΗ -
Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ
Συνέντευξη Τύπου παραχώρησαν την Παρασκευή 19 Μαρτίου 2010 στο πλαίσιο του 12ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης οι σκηνοθέτες Γιάννης Σμαραγδής (Αναζητώντας τον Ιωάννη Βαρβάκη) και Αντώνης Παπαδόπουλος (Η γενοκτονία της μνήμης). Το παρών έδωσαν, επίσης, ο Κώστας Δήμος, συνεργάτης του Γιάννη Σμαραγδή και εκπρόσωπος της ΕΡΤ – συμπαραγωγή της οποίας αποτελούν και τα δυο ντοκιμαντέρ- , καθώς και ο απόφοιτος της Βαρβακείου Σχολής Δημήτρης Τζάνας, ο άνθρωπος που μέσα από πολύτιμες πληροφορίες, έδωσε το έναυσμα στον σκηνοθέτη για να ακολουθήσει τα ίχνη του Ιωάννη Βαρβάκη.
Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης των ταινιών τους, οι δυο δημιουργοί διήνυσαν αντίθετους δρόμους. Ο Γιάννης Σμαραγδής ανακάλυψε ξανά τη χαρά της δημιουργίας και ειδικά κατά τη διάρκεια του μοντάζ, όπου όπως εξομολογήθηκε ο ίδιος στη συνέντευξη Τύπου: «Αναζήτησα πράγματα, όπως τι είναι τελικά ο δημιουργός. Δεν ξέρω αν ισχύει και στην περίπτωσή μου αυτό που λέει ο Καζαντζάκης ότι έγινα ένα παιδί στην άκρη της θάλασσας». Από την πλευρά του, ο Αντώνης Παπαδόπουλος ανακάλεσε στη μνήμη του επώδυνες οικογενειακές αναμνήσεις, αφού όπως παραδέχθηκε έντονα συγκινημένος, το παιδάκι που έζησε τον θάνατο του πατέρα του από τον λιμό της κατοχής - θέμα το οποίο πραγματεύεται η ταινία του - δεν ήταν άλλο από τον πατέρα του ίδιου του σκηνοθέτη. Ο Αντώνης Παπαδόπουλος ξεκαθάρισε: «Έμπαινα από τη μια πύλη στο υλικό μου και έβγαινα από την άλλη, σε κάτι εντελώς νέο. Αυτή η διαδικασία δεν είχε τελειωμό». Γι’ αυτό το λόγο, όπως ανέφερε, θα μπορούσε να γυρίσει ακόμη κι ένα σίκουελ του ντοκιμαντέρ βασισμένο στα νέα στοιχεία που συνεχώς προκύπτουν, ενώ επίσης έχει δημιουργήσει και μια μεγαλύτερη εκδοχή της ταινίας του, με επιπλέον είκοσι λεπτά υλικού, τα οποία μένει να δούμε αν θα παρουσιαστούν. Με τη σειρά του, μιλώντας για την εσωτερική του «εμπλοκή» στη δημιουργία της ταινίας του, ο Γιάννης Σμαραγδής σημείωσε χαρακτηριστικά: «Στην ιστορία του Ιωάννη Βαρβάκη μπήκα με ερωτηματικά και βγήκα με βεβαιότητες».
Οι δυο σκηνοθέτες δεν παρέλειψαν, επίσης, να αναφερθούν στη διαδικασία της αναζήτησης του υλικού τους, καθώς και στις αφετηρίες από τις οποίες ξεκίνησαν. Αμφότεροι, ο καθένας με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο επιχείρησαν μέσα από τα ντοκιμαντέρ τους να διασώσουν την συλλογική μνήμη, είτε πρόκειται για τον εν πολλοίς γνωστό – άγνωστο, όπως τον χαρακτήρισε ο Γιάννης Σμαραγδής, Ιωάννη Βαρβάκη, είτε για την ουσιαστικά υποτιμημένη πείνα κατά την περίοδο της Κατοχής, που οδήγησε στο θάνατο πολλούς Έλληνες, στην περίπτωση της ταινίας του Αντώνη Παπαδόπουλου. «Πουθενά αλλού σε χώρα υπό κατοχή δεν εμφανίστηκε τέτοιος λιμός. Τα στατιστικά που παρουσιάζουν οι διάφορες μελέτες ξεκινούν από τις 70.000 και αγγίζουν μέχρι και το μισό εκατομμύριο θύματα. Δεν έχω προσωπική άποψη, γι’ αυτό και παραθέτω εικασίες. Ωστόσο, αυτό που οσμίστηκα εξαρχής και αποτέλεσε την αφορμή για την έρευνα που οδήγησε στο ντοκιμαντέρ, είναι ότι υπήρχαν και αλλού ευθύνες εκτός από τους Γερμανούς. Μιλώ για την κατοχική κυβέρνηση αλλά και τους εκδικητικούς Ιταλούς, οι οποίοι μόνο καλοί δεν ήταν, όπως τους θέλει το ευρέως διαδεδομένο κλισέ για εκείνη την περίοδο» εξήγησε ο Αντώνης Παπαδόπουλος.
Ο Γιάννης Σμαραγδής, από την άλλη μεριά, αποδέχθηκε τα στοιχεία στα οποία βασίστηκε για να διηγηθεί την ιστορία του, ως δώρο: «Και άλλοι συνάδελφοί μου το παραδέχονται πως όταν πολλές φορές τους έρχεται μια ιστορία έξωθεν, είναι από κάποιον άνθρωπο με την μορφή αγγέλου. Στην περίπτωσή μας, αυτός ήταν ο Δημήτρης Τζάνας. Η αλήθεια είναι πως όταν έφτασαν στα χέρια μου οι πληροφορίες για τον Ιωάννη Βαρβάκη δεν τις μελέτησα άμεσα, γιατί, ξέρετε, όταν μπαίνω σε μια ιστορία χάνομαι σε αυτή και δεν ασχολούμαι με τίποτα άλλο. Όμως, όταν κινδύνευσε η ταινία που έκανα εκείνη την εποχή, τότε συμπτωματικά έπιασα το φάκελο του Ιωάννη Βαρβάκη και αντιλήφθηκα ότι πρόκειται για μια εκπληκτική ιστορία. Τελικά, ενώ δημιούργησα δυο ντοκιμαντέρ διάρκειας 50 λεπτών για την ΕΡΤ, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης Δημήτρης Εϊπίδης μου έδωσε την ιδέα να κάνω κάτι για το Φεστιβάλ με αυτό το υλικό και τον ευχαριστώ γι’ αυτό. Έτσι, αναμόρφωσα το υλικό μου με μια πιο προσωποπαγή μορφή και με αφηγητή εμένα τον ίδιο, αντί για τον Γρηγόρη Βαλτινό που κρατούσε τον συγκεκριμένο ρόλο στα δύο προηγούμενα ντοκιμαντέρ».
Αξίζει να σημειωθεί πως η επικείμενη ταινία μυθοπλασίας του Γιάννη Σμαραγδή με προσωρινό τίτλο Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι δανείζεται κάποιο από το πολύτιμο υλικό των ερευνών του δημιουργού γύρω από τη ζωή του Ιωάννη Βαρβάκη. Ο Δημήτρης Τζάνας επεσήμανε σχετικά για τον πρωταγωνιστή της ταινίας: «Ο Ιωάννης Βαρβάκης δεν είχε μια επίπεδη ζωή, όπως πολλοί άλλοι Έλληνες ευεργέτες, αλλά έκανε τόσα πράγματα που καμιά φορά απορείς πως τα πρόλαβε όλα. Ένα από τα πιο απίστευτα επιτεύγματα αυτού του ανθρώπου - ο οποίος ήταν μεν αμόρφωτος, αλλά βρισκόταν πολύ μπροστά από την εποχή του - ήταν να εκμεταλλευτεί το χαβιάρι και να δημιουργήσει τη μόδα στους κύκλους των κοσμικών και των ευκατάστατων, κάνοντας τον εαυτό του πλούσιο και, φυσικά, δίνοντας πολλά και στη πατρίδα του. Είμαι σίγουρος ότι αν είχε προλάβει την γένεση του ελληνικού κράτους, θα είχε καταφέρει ακόμα περισσότερα, αφού πίστευε πολύ στην αξία της παιδείας». Με τη σειρά του, ο Κώστας Δήμος, εκπρόσωπος της ΕΡΤ και φίλος του Γιάννη Σμαραγδή και συνεργάτης του επί χρόνια σε πολλές από τις επιτυχίες του σκηνοθέτη, παρατήρησε για τον δημιουργό: «Ο Γιάννης Σμαραγδής δεν έχει εργαστεί για την τηλεόραση, παρά μόνο για την ΕΡΤ. Προσωπικά λοιπόν αισθάνομαι περίεργα, ως εκπρόσωπος και της ΕΡΤ εδώ. Ως φίλος του, πάντως, τον βοήθησα στα επτά χρόνια που παλεύαμε για να κάνουμε την ταινία Ελ Γκρέκο, η οποία τελικά, όπως όλοι είδαμε, θριάμβευσε. Όταν ο Γιάννης μου είπε για τον Ιωάννη Βαρβάκη η απόκρισή μου ήταν ‘’πού πας να μπλέξεις;’’, ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση νομίζω ότι τελικά τα κατάφερε».
