(H φωτογραφία είναι από την ταινία Saga of Anatahan του Josef von Sternberg)
21 – 30 Νοεμβρίου 2003
Πλησιάζοντας το μήνα της διεξαγωγής του, το 44ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης παρουσιάζει πέντε ταινίες - θησαυρούς από το αρχείο της Γαλλικής Ταινιοθήκης.
«Εγώ έκανα τις σπουδές μου στην οδό Chaillot…» συνήθιζε να λέει ο Francois Truffaut και αυτό γιατί στη συγκεκριμένη οδό του Παρισιού στεγάζεται από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 η Γαλλική Ταινιοθήκη. Η ιστορία της,ωστόσο, ξεκινάει από το 1935, όταν δύο νέοι άντρες, ο Henri Langlois και ο Georges Franju, ιδρύουν χωρίς λεφτά αλλά με περίσσο πάθος για το σινεμά τον Κινηματογραφικό Κύκλο (Cercle du Cinema), που, μέσα σε ένα χρόνο, έιχε μετονομάστεί σε Γαλλική Ταινιοθήκη, για να εξελιχθεί τελικά σε ένα ολόκληρο κεφάλαιο της ιστορίας του κινηματογράφου.
Η Cinémathèque Française αποτελεί σήμερα ίσως το μεγαλύτερο κινηματογραφικό αρχείο του κόσμου. Από το 1935 μέχρι σήμερα και υπό τη διεύθυνση του θρυλικού, πια, Henri Langlois και των διαδόχων του [μεταξύ των οποίων και ο Kώστας Γαβράς], ένας κολοσσιαίος όγκος ταινιών έχει βρει καταφύγιο από τους κινδύνους του χρόνου και μια θέση στην παγκόσμια ιστορία. Εκτός από τη φύλαξη και την αποκατάσταση ταινιών, η Γαλλική Ταινιοθήκη διαθέτει στη συλλογή της κινηματογραφικό εξοπλισμό, αφίσες, εκδόσεις, κοστούμια και σκηνικά.
Ο κινηματογραφικός αυτός θησαυρός βρίσκεται μόνιμα στη διάθεση του κοινού μέσα από τις μόνιμες κινηματογραφικές προβολές και την διοργάνωση αφιερωμάτων σε δύο αίθουσες του Παρισιού. Ετσι, κάθε χρόνο 1300 ταινίες προβάλλονται στις αίθουσες της Cinémathèque 200 ακόμα φιλμ αποκαταστώνται από τις φθορές του χρόνου, ενώ εκθέσεις και προβολές οργανώνονται σε όλο τον κόσμο σε συνεργασία με τις κατά χωρες ταινιοθήκες, προκειμένου να έρθει το παγκόσμιο κοινό σε επαφή με τη μοναδική αυτή κινηματογραφική παρακαταθήκη.
Oι παλιότεροι θα θυμούνται, άλλωστε, τις κυριακάτικες προβολές της Tαινιοθήκης της Eλλάδας στο ΑΣΤΥ που στις δεκαετιές του ’60 και του ‘70 γνώριζαν στο αθηναϊκό κοινό και στους σινεφίλ δημιουργούς όπως ο Mizogushi, Jean Renoir,ή ο Satyajit Ray. Οι ιστορικές αυτές προβολές οφείλονταν στη σταθερή συνεργασία που είχε η Ταινιοθήκη της Ελλάδας και η τότε διευθύντριά της Αγλαϊα Μητροπούλου με τη Γαλλική Ταινιοθήκη και τον Henri Langlois προσωπικά.
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έχοντας επίσης συνεργαστεί συχνά στο παρελθόν με τη Γαλλική Ταινιοθήκη, επισφραγίζει στην 44η διοργάνωσή του τη σχέση των δύο θεσμών και προσφέρει τη μοναδική ευκαιρία στο κοινό του να παρακολουθήσει πέντε ταινίες από το αρχείο αυτό. Εκτός από την αδιαμφισβήτητη καλλιτεχνική τους αξία, οι πέντε ταινίες επιλέχθηκαν για τη σπανιότητά τους. Κάθε μια από αυτές κρύβει από πίσω της τη δική της περιπετειώδη ιστορία με αποτέλεσμα οι περισσότερές τους να θεωρούνται για καιρό χαμένες, μέχρι την ανακάλυψή και αποκατάστασή τους από τη Γαλλική Ταινιοθήκη.
Οι πέντε ταινίες - θησαυροί σπάνια προβάλλονται εξω απο την Γαλλία. Kαι είναι μια μοναδική ευκαιρία για το κοινό του 44ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης να τις απολαύσει για πρώτη φορά σε αποκαταστημένες κόπιες Η επιλογή τους έχει γίνει από τον Serge Toubiana, διευθυντή της Γαλλικής Ταινιοθήκης, και τον Bernard Benoliel, υπεύθυνο πολιτιστικών εκδηλώσεων της Ταινιοθήκης σε συνεργασία με τον Διευθυντή Mιχάλη Δημόπουλο.
ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ
Α. L’ HIRONDELLE ET LA MESANGE / Το χελιδόνι και ο μελισσοφάγος του André Antoine (Βελγιο, 1920-1984) «Σπάνιες είναι οι ταινίες που ασπάζονται εξ αρχής τα συναισθήματα των ηρώων τους, χωρίς να τα χαρίζουν ούτε στους ίδιους ούτε στο κοινό. Το L’Hirrondelle et la Mésange αρνείται τη θεατρικότητα, την εύκολη δραματοποίηση...» Bernard Tavernier
Ο Πιερ βαν Γκροτ είναι ο ιδιοκτήτης δύο ποταμόπλοιων που έχουν βαπτίσει με τα ονόματά τους τη γυναίκα του και την κόρη του. Οταν ο Pierre προσλαμβάνει τον Μισέλ Ζενεβάν για καπετάνιο δεν γνωρίζει ότι ο άγνωστος, που σύντομα κερδίζει την εμπιστοσύνη της οικογένειας, εποφθαλμιά τόσο την κόρη του όσο και τα διαμάντια που βρίσκονται κρυμμένα σε ένα από τα ποταμόπολοια…
Σε αυτό το πρώιμο, βωβό θρίλερ χαρακτήρων, ο Antoine χρησιμοποίει ριζοσπαστικές μεθόδους για την εποχή: πολλάπλές λήψεις από διαφορετικές γωνίες, flashback, διαίρεση του κινηματογραφικού χρόνου, γύρισμα σε φυσικούς χώρους κα. Το αποτέλεσμα παραμένει αναλοίωτα σύγχρονο και η ταινία θεωρείται προπομπός του ρεαλισμού και του έργου των Jean Vigo και Jean Renoir. Το Hirrondelle et la Mésange γυρίστηκε στα βελγικά το 1920 αλλά ο διανομέας αρνήθηκε να την προβάλλει στις αίθουσες εξ αιτίας του ντοκιμενταρίστικου χαρακτήρα της. Το 1982 η Γαλλική Ταινιοθήκη ανακάλυψε τα αρνητικά της ταινίας και έξι ώρες υλικού σε άψογη κατάσταση και αποφάσισε να αποκαταστήσει αυτό το άγνωστο, ως τότε, κομμάτι της κινηματογραφηκής διαθήκης του Antoine.
B. WILD ORANGES / Καπριτσιόζα του King Vidor (ΗΠΑ, 1924) «Το 1924 ο Vidor είχε ήδη ψήσει το ρεαλισμό στη φωτιά του μπαρόκ που θα κατέτρωγε όλο το μετέπειτα έργο του... Η παλια κουνιστή πολυθρόνα ισορροπεί μόνη και άδεια στην έρημη βεράντα...» Alain Corneau
Σε ένα ερημικό νησί, μακριά από τον πολιτισμό, ζει ένας γέρος άντρας και η όμορφη κόρη του, Μίλι. Υστερα από το θάνατο της γυναίκας, του ο Τζον Βούλφολκ, ένας αμερικάνος του Νότου, ξεκινάει ένα ταξίδι στη θάλασσα για να ξεπεράσει τον πόνο του. Φτάνοντας τυχαία στο ερημικό νησί, ο Τζον γνωρίζει τη Μίλι και την ερωτεύεται αλλά δεν υπολογίζει τον Μάικλ, ένα γιγαντιαίο αγριάνθρωπο που είναι κρυφά ερωτευμένος με την ίδια γυναίκα... Ατμοσφαιρικό και πληθωρικό, το μπαρόκ δημιούργημα του King Vidor παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις πιο άγνωστες και δυσεύρετες ταινίες του. Η συνεχής χρήση μοτίβων και η αγριάδα των εικόνων υπογραμμίζουν συνεχώς την σύγκρουση πολιτισμού και πρωτογονισμού, βασικό προβληματισμό του Vidor.
Γ. SAGA OF ANATAHAN / Αναταχάν του Josef von Sternberg (ΗΠΑ, 1953) «Ελάχιστοι το έχουν δει αλλά το Anatahan είναι ένα αριστούργημα της ίδιας κατηγορίας των ταινιών της Dietrich. Με την ολοκληρωτική του αφοσίωση στο στιλ, με το απενεχοποιημένο ενδιαφέρον του στη σεξουαλική μας ύπαρξη, με τη διακριτική του υποχώρηση στην απελπισία και στη μη-ηθική, ο Sternberg στέκεται τώρα ξεκάθαρα ως ένας από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες και ο πρώτος ποιητής του underground κινηματογράφου» David Thomson
Τον Ιούνιο του 1944 δώδεκα Ιάπωνες ναύτες ναυαγούν σε ένα ερημικό νησί, το Αναταχάν, χωρίς να γνωρίζουν ότι ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει λήξει. Εκεί, μένουν για επτά ολόκληρα χρόνια με μοναδικούς συντρόφους τον επιστάτη μιας εγκαταλελημένης φυτείας και μια όμορφη Ιαπωνέζα. Σύντομα, η λογική και η πειθαρχία υποχωρούν στον αγώνα της εξουσίας και της κατάκτησης της όμορφης γυναίκας. Ο θάνατος και ο αλληλοσπαραγμός δεν αργεί να φτάσει στους τυφλωμένους από πόθο ναυαγούς.
Δεν είναι τυχαίο που το Saga of Anatahan, αν και κύκνειο άσμα του von Sternberg, αποτελεί την πιο δυσεύρετη ταινία του. Στην ταινία αυτή που ο Γερμανός δημιουργός, γνωστός κυρίως για τα φιλμ που ανεδειξαν την Marlene Dietrich, υπέγραφε το σενάριο, τη φωτογραφία και τη σκηνοθεσία, το voice-over της αφήγησης γίνεται –από τον ίδιο τον Sternberg- στα αγγλικά ενώ οι ηθοποιοί μιλάνε ιαπωνικά. Γυρισμένη για λογαριασμό των αμερικανικών στούντιο, η ταινία λογοκρίθηκε εξ αιτίας της ερωτικής της τόλμης και απέτυχε εμπορικά εξ αιτίας του γλωσσικού της ιδιώματος, που αποξένωσε το ανυποψίαστο κοινό. Η κόπια της Γαλλικής Ταινιοθήκης αποκατέστησε τις λογοκριμένες σκηνές και προσφέρει σήμερα την ευκαιρία επαναθέασης αυτού του γνήσιου κινηματογραφικού αξιοπερίεργου.
Δ. INDIA, MATRI BHUMI / India, Μάνα Γη του Roberto Rosselini (Ιταλία, 1957-1959) «Η Ινδία είναι μια ταινία απόλυτης λογικής, πιο σωκρατική και από τον Σωκράτη. Κάθε εικόνα είναι όμορφη, όχι μόνο επειδή είναι όμορφη από μόνη της, αλλά επειδή αποτελεί το θαύμα της αλήθειας και επειδή ο Rosselini απογειώνεται από την αλήθεια. Εχει ήδη αποχωρήσει από το μέρος αυτό που άλλοι δεν πρόκειται να φτάσουν ούτε σε είκοσι χρόνια από τώρα.» Jean-Luc Godard
Τέσσερα επεισόδια καθημερινής ζωής στη σύγχρονη Ινδία. Στο πρώτο, ένας οδηγός ελεφάντων ερωτεύεται μια νεαρή Ινδή. Είναι η εποχή που οι ελέφαντες ζευγαρώνουν. Στο δεύτερο, ένας εργάτης με την οικογένειά του εγκαταλείπουν το εργοτάξιο όπου εξήντα άντρες έχασαν τη ζωή τους σε ένα ατύχημα. Ενας από αυτούς ήταν και ο αδελφός του εργάτη. Στο τρίτο, ένας γέρος που ζει στη ζούγκλα βάζει φωτιά στο δάσος για να διώξει την τίγρη «του». Θέλει να σωθεί από τους εισβολείς μεταλλωρύχους. Στο τέταρτο, μια μαϊμού αναζητά απεγνωσμένα το αφεντικό της σε ένα χωριό. Αυτός έχει πεθάνει από θερμοπληξία.
Η κόπια αυτή της Ινδίας είναι η γαλλική βερσίον της ταινίας που παρουσίασε ο Rosselini το 1959 στο Φεστιβάλ των Κανών. Από τότε πολλές εκδοχές της Ινδίας έχουν κυκλοφορήσει αλλά η συγκεκριμένη θεωρούταν χαμένη, μέχρι να την εμπιστευθεί στον Henri Langlois η μοναδική κάτοχός της, Jeanne Severini, χήρα του Ιταλού ζωγράφου Gino Severini.
Ε. AN-NIL OUAL HAYAT / Μια μέρα ο Νείλος του Youssef Chahine (Αίγυπτος / ΕΣΣΔ, 1968) «Ο Chahine μεταμορφώνει ένα υλικό διπλωματίας σε υλικό ποίησης και λυρισμού. Και σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, αυτή η σουβλερή ερώτηση αναδύεται: από που προέρχεται τόση ενέργεια;» Yousry Nasrallah
15 Μαϊου 1964, Ασουάν, Αίγυπτος. Υστερα από δύο χρόνια τιτάνιας εργασίας, ο πανάρχαιος ρους του ποταμού Νείλου κλείνει με την ολοκλήρωση του Μεγάλου Φράγματος του Ασουάν, σύμβολο της αιγυπτο-σοβιετικής συνεργασίας που προωθούσε ο Πρόεδρος Νάσερ. Μαζί με την ανέγερση του φράγματος, πνίγεται και ο ιθαγενής πολιτισμός των Νούβιων. Καθώς οι Νούβιοι εγκαταλείπουν τα χωριά και τα πατρικά τους εδάφη, ο Μπαράκ, ένας νεαρός της φυλής τους που εργάζεται στο φράγμα, θέλει να είναι ο τελευταίος που θα κολυμπήσει στα νερά του «παλιού» Νείλου. Την ίδια επιθυμία μοιράζεται και ο Νίκολαϊ, ο νέος Ρώσος μηχανικός από το Λένινγκραντ, που επιβλέπει τα έργα. Μια βαθιά φιλία γεννιέται ανάμεσα στους δύο άντρες και, γύρω από αυτούς, τρεις ερωτικές ιστορίες εκτυλίσσονται με κοινό παρανομαστή την ιστορική αυτή ημέρα στο Νείλο.
Προϊόν της Αιγυπτο-σοβιετικής διπλωματίας του Νάσερ, το Μια Μέρα στο Νείλο αποτελεί την πρώτη –και τελευταία - κινηματογραφική συμπαραγωγή των δύο χωρών. Ο Chahine αναθέτει την εξιστόρηση της «επίσημης ιστορίας» στα μοναδικά αθέατα θύματά της: τους Νούβιους. Το αποτέλεσμα απαγορεύεται από τα καθεστώτα Αιγύπτου και Σοβιετικής Ενωσης και ο Chahine αναγκάζεται να ξαναμοντάρει «ευπρεπώς» την ταινία τους. Το Μια Μέρα στο Νείλο γίνεται Αυτοί οι Ανθρωποι του Νείλου, μια ταινία που ο ίδιος ο Chahine ακόμα αποκυρήσσει. Ετσι, η βαθιά θλίψη που ποτίζει το πρωτότυπο φιλμ χάνεται στο βωμό της προπαγάνδας. Μοναδική κόπια της αυθεντικής ταινίας του μεγάλου Αιγύπτιου σκηνοθέτη είναι αυτή της Γαλλικής Ταινιοθήκης που θα προβληθεί στο 44ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
