49o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
14-23 Νοεμβρίου 2008
ΗΜΕΡΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ
«Δεν συμπαθώ τους ορισμούς, τις ετικέτες. Οι ετικέτες είναι χρήσιμες, αλλά μόνον για τις βαλίτσες». Ο παραπάνω αφορισμός ανήκει στον Φεντερίκο Φελίνι, θα μπορούσε, όμως, άνετα να έχει ειπωθεί από όλους τους δημιουργούς που έχουν φιλοξενηθεί έως σήμερα στις Ημέρες Ανεξαρτησίας, αντιπροσωπεύοντας εύγλωττα τη φιλοσοφία και το έργο τους. Πιστές στους στόχους που έθεσαν τέσσερα χρόνια πριν, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως παράλληλο, αφιερωμένο στο ανεξάρτητο σινεμά από όλον τον κόσμο, τμήμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, «οι Ημέρες Ανεξαρτησίας συνεχίζουν να αναζητούν, να ανακαλύπτουν και να προτείνουν δημιουργούς που βρίσκονται στις επάλξεις της κινηματογραφικής πρωτοπορίας, καλλιτέχνες ρηξικέλευθους, τολμηρούς και πάντα ανήσυχους, που φέρουν τον χαρακτηρισμό ανεξάρτητος ως δημιουργική ταυτότητα και όχι ως απλή ταμπέλα», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η διευθύντρια του Φεστιβάλ Δέσποινα Μουζάκη.
Το τμήμα των Ημερών Ανεξαρτησίας, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Λευτέρη Αδαμίδη, συνεχίζει την περιπλάνησή του στο απρόβλεπτο, ποικιλόμορφο τοπίο του παγκόσμιου ανεξάρτητου σινεμά, ιχνηλατώντας για τέταρτη συναπτή χρονιά τα πιο συναρπαστικά μονοπάτια του. Ας δούμε τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της περιπλάνησης.
ID 08
Ο βασικός κορμός των Ημερών Ανεξαρτησίας, περιλαμβάνει, όπως κάθε χρόνο, μια επιλογή ταινιών, που φιλοδοξεί να δώσει το στίγμα της χρονιάς που διανύουμε, όχι μόνο σε καλλιτεχνικό (αισθητικό, αφηγηματικό και θεματικό), αλλά και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Και αν πέρυσι η Ασία και η Λατινική Αμερική έμοιαζαν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον, φέτος, όπως φανερώνει το ορμητικό κολάζ των 21 ταινιών του ID 08, τα πράγματα είναι πολύ πιο “μοιρασμένα”, με την Ευρώπη να κάνει και πάλι αισθητή την παρουσία της.
Στο Kisses του Lance Daly από την Ιρλανδία, η μουντή πραγματικότητα, φιλτράρεται μέσα από το φωτεινό βλέμμα δύο παιδιών, σε μια ταινία απέριττα όμορφη και ανεπιτήδευτα γοητευτική, σαν τους δύο μικρούς πρωταγωνιστές της. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και το Stella από τη Γαλλία. Η - σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφική - ταινία της Sylvie Verheyde γύρω από την ενηλικίωση ενός εντεκάχρονου κοριτσιού στο Παρίσι της δεκαετίας του ’70, αποτέλεσε για πολλούς τη μεγαλύτερη έκπληξη στο πρόσφατο φεστιβάλ Βενετίας, αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές. Μια πολύ ιδιόρρυθμη ιστορία ενηλικίωσης κρύβεται, όμως, και στην καρδιά του σουηδικού Let the right one in. Ιδιόρρυθμη γιατί έχει για ήρωές της έναν μοναχικό και καταπιεσμένο δωδεκάχρονο και τη μυστηριώδη συνομήλικη γειτόνισσα και φίλη του, που τυχαίνει να είναι θηλυκό βαμπίρ. Το βραβευμένο στα φεστιβάλ της Tribeca και του Γκέντεμποργκ φιλμ του Tomas Alfredson έχει ήδη αποκτήσει το δικό του cult status και μαζί με αυτό το ενδεχόμενο ενός αμερικάνικου ριμέικ. Αισθητή είναι και η παρουσία της Αφρικής στο ID 08, μέσα από δύο ταινίες που ασχολούνται, κάθε μια από τη δική της σκοπιά και με τον δικό της τρόπο, με το θέμα της εθνικής ταυτότητας. Πρόκειται για το αφαιρετικό Gabbla του αλγερινού Tariq Teguia (βραβείο FIPRESCI στο φεστιβάλ Βενετίας) και το Teza, την τελευταία σκηνοθετική δουλειά του διακεκριμένου Αιθίοπα σκηνοθέτη Haile Gerima.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΟΥΣΜΑΝ ΣΕΜΠΕΝ
Η Αφρική, όμως, θα βρίσκεται στο επίκεντρο των φετινών Ημερών Ανεξαρτησίας και για έναν ακόμη λόγο: Tην ρετροσπεκτίβα στο έργο μιας εμβληματικής προσωπικότητας για τον κινηματογράφο της αφρικανικής ηπείρου, του συγγραφέα και σκηνοθέτη Ουσμάν Σεμπέν. Ο Σεμπέν, που έφυγε από κοντά μας πλήρης ημερών αλλά και έργου τον περασμένο Ιούνιο σε ηλικία 84 ετών, θεωρείται ηγετική φιγούρα της αφρικανικής λογοτεχνίας του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, ενώ έχει χαρακτηρισθεί ως ο «πατέρας του αφρικανικού σινεμά». Η ρετροσπεκτίβα των Ημερών Ανεξαρτησίας θα είναι πλήρης και θα συνοδεύεται από ειδική, δίγλωσση έκδοση για τη ζωή του δημιουργού, ενώ στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης θα παραβρεθεί και ο γιος του, Αλέν Σεμπέν, για να μιλήσει για τον πατέρα του και να παρουσιάσει τα σχέδια του Μουσείου Ουσμάν Σεμπέν, που ετοιμάζεται στο Ντακάρ και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΤΕΡΕΝΣ ΝΤΕΪΒΙΣ
«Η δουλειά μου είναι ο λόγος της ύπαρξης μου». Έτσι ορίζει τη σχέση του με το σινεμά ο βρετανός σκηνοθέτης Τέρενς Ντέιβις, στο έργο του οποίου οι Ημέρες Ανεξαρτησίας, με την υποστήριξη του Βρετανικού Συμβουλίου, διοργανώνουν φέτος πλήρη ρετροσπεκτίβα. Ο Ντέιβις είναι ένας από τους πλέον αυθεντικούς δημιουργούς του σύγχρονου βρετανικού σινεμά παραμένει, ωστόσο, στο καλλιτεχνικό παρασκήνιο, εκπροσωπώντας έναν κινηματογράφο πολυσύνθετο και καινοτόμο, απαλλαγμένο από αφηγηματικές συμβάσεις, που αντιστέκεται σε κάθε είδους κατηγοριοποίηση. Ο αιρετικός βρετανός δημιουργός θα παραβρεθεί στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μαζί με την επί χρόνια συνεργάτη και παραγωγό του Ολίβια Στιούαρτ και θα παραδώσει ένα πολύ ενδιαφέρον masterclass στις 20 Νοεμβρίου.
ΝΕΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ
Εξαιρετική η φετινή “σοδιά” της ενότητας Νέοι Αμερικανοί, αποκαλύπτει μια σκηνή πλουραλιστική και δημιουργικά ευέλικτη και αποδεικνύει, σε πείσμα όσων επιμένουν να προβλέπουν “το τέλος του ανεξάρτητου σινεμά, όπως το ξέρουμε”, πως η σύγχρονη ανεξάρτητη κινηματογραφική σκηνή της Αμερικής εξακολουθεί να αποτελεί φυτώριο ξεχωριστών ταλέντων. Και, ίσως, τον πιο αποκαλυπτικό καθρέπτη της χώρας και των ανθρώπων της.
Η Kelly Reichardt μας συστήθηκε μέσα από την ίδια ενότητα, πριν από δύο χρόνια, με το εξαιρετικό Old joy. Η τωρινή της δουλειά με τίτλο Wendy and Lucy και πρωταγωνίστρια την εξαιρετική Μισέλ Γουίλιαμς, είναι ένα ιδιότυπο “road movie”, με έμφαση στην ανθρωπογεωγραφία της διαδρομής, ένα μικρό κομψοτέχνημα υπόκωφων συναισθημάτων και ματαιωμένων ελπίδων. Το Ballast του πρωτοεμφανιζόμενου Lance Hammer, μας μεταφέρει σε μια μικρή πόλη στις όχθες του Δέλτα του Μισισιπί, ακολουθώντας τη γραμμή που ενώνει τις τύχες τριών χαρακτήρων και εστιάζοντας στην οργανική σχέση που διατηρούν με το περιβάλλον τους. Το ιδιοσυγκρασιακό, εμβαπτισμένο στο παράλογο, χιούμορ των David και Nathan Zellner είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής και στην τελευταία τους δουλειά με τίτλο Goliath και ήρωα έναν υπάλληλο γραφείου σε συναισθηματική παράκρουση. Ένα διαφημιστικό για τσάντες έδωσε το έναυσμα για το The pleasure of being robbed του Joshua Safdie, ένα τραγελαφικό πορτρέτο της αστικής μοναξιάς, με πρωταγωνίστρια μια μοναχική κλεπτομανή. Τα αδέλφια Joshua και Ben Safdie - που δουλεύουν μαζί, αλλά σκηνοθετούν ξεχωριστά – έχουν παρουσιάσει τις «χειροποίητες» ταινίες τους στο Δεκαπενθήμερο των Σκηνοθετών των Καννών, ενώ το περιοδικό Filmmaker τους κατέταξε στη λίστα του με τους 25 πιο υποσχόμενους σκηνοθέτες της ανεξάρτητης σκηνής. Οι επίσης πολλά υποσχόμενοι δημιουργοί του Half Nelson, Ryan Fleck και Anna Boden, επιστρέφουν με το Sugar, και ήρωά τους το 19χρονο Sugar, έναν φέρελπι παίκτη του μπέιζμπολ από τον Άγιο Δομίνικο, που παίρνει «μεταγραφή» στη «γη των ευκαιριών».
ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΕΧΕΙ
Σε ένα ξεχωριστό δημιουργικό δίδυμο από την Αγγλία και έναν sui generis σκηνοθέτη από την Αμερική, ρίχνουν φέτος τους προβολείς τους οι Ημέρες Ανεξαρτησίας. Οι Christine Molloy και Joe Lawlor, γνωστοί ως Desperate Optimists («οπτιμιστές σε απόγνωση», σε ελεύθερη μετάφραση), προέρχονται από το χώρο του πειραματικού θεάτρου και των παραστατικών τεχνών. Το πέρασμά τους στην κινούμενη εικόνα έγινε στις αρχές της δεκαετίας που διανύουμε, με την ίδια πάντα διάθεση αναζήτησης και διεύρυνσης των εκφραστικών τους μέσων. Στην πρώτη τους αμιγώς κινηματογραφική δουλειά με τίτλο Civic Life - μια τοιχογραφία της αστικής ζωής, αποτελούμενη από επτά ολιγόλεπτα μικρού μήκους, όλα γυρισμένα σε 35mm και μονοπλάνο – συνεργάστηκαν με μικρές, τοπικές κοινότητες στην Ιρλανδία και τη Βρετανία, απαθανατίζοντας τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Το Helen, η πρώτη τους μεγάλου μήκους απόπειρα, θίγει το θέμα της υπαρξιακής ταυτότητας, μέσα από την ιστορία μιας εφήβου, που όταν καλείται να πάρει μέρος στην αναπαράσταση ενός εγκλήματος, βρίσκει την ευκαιρία να επαναδιαπραγματευτεί το παρελθόν της. Λιτό και αφαιρετικό στη φόρμα του, το Helen εντυπωσιάζει με την αφηγηματική του πυκνότητα και οικονομία, φανερώνοντας δύο ολοκληρωμένους δημιουργούς με ιδιαίτερη γραφή και προσωπικό στίγμα.
Το ότι είναι γιος του θρυλικού αμερικανού αβανγκαρντίστα κινηματογραφιστή Ken Jacobs, σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Ο 36χρονος Azazel Jacobs υποστηρίζει, πάντως, πως εξίσου σημαντικό ρόλο με το οικογενειακό περιβάλλον του στην απόφασή του να ασχοληθεί με το σινεμά, έπαιξε και η αγάπη του για τους Clash. Οι ταινίες του, τρεις μέχρι στιγμής, τον έχουν ήδη κατατάξει ανάμεσα στους πιο αυθεντικούς δημιουργούς του αμερικάνικου ανεξάρτητου σινεμά. Οι κριτικοί της χώρας του τον συγκρίνουν με τους πρώιμους Ριβέτ, Γκοντάρ και Τζάρμους, λέγοντας πως διαθέτει το πάθος, την ενέργεια και την εγκεφαλικότητά τους, ενώ επισημαίνουν την ξεχωριστή ικανότητα του να εικονογραφεί με οξυδέρκεια αλλά και ευαισθησία τον ψυχισμό των ηρώων του. Οι Ημέρες Ανεξαρτησίας θα προβάλουν τις δύο τελευταίες δουλειές του ταλαντούχου σκηνοθέτη, τα The good times kid, μια μίνιμαλ κωμωδία παρεξηγήσεων, και Momma’s man. Το τελευταίο, το διεισδυτικό πορτρέτο ενός τριαντάρη που αρνείται να ενηλικιωθεί συναισθηματικά, έχει γυρισθεί στο πατρικό του Jacobs στη Νέα Υόρκη, με τους ίδιους τους γονείς του να υποδύονται τους αντίστοιχους του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα.
ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ
«Από την αρχή της καριέρας του, ο Victor Sjostrom ήταν ένας συναρπαστικός δημιουργός. Κατά τη γνώμη μου έχει γυρίσει το απόλυτο φιλμ...Το The Phantom carriage έχει επηρεάσει κατάφορα το έργο μου, στις παραμικρές λεπτομέρειές του». Βγαλμένα από το στόμα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, τα παραπάνω λόγια, θα ήταν από μόνα τους αρκετά για να τοποθετήσουν το The Phantom carriage στο πάνθεον των αριστουργημάτων του παγκόσμιου κινηματογράφου. Ακολουθώντας το παράδειγμα του περυσινού επιτυχημένου event με αφορμή το Every night dreams του Μίκιο Ναρούσε, το βουβό σουηδικό φιλμ του 1921 θα προβληθεί με τη συνοδεία ζωντανής μουσικής, γραμμένης ειδικά για την περίσταση από δύο συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης: Τους Good Luck Mister Gorsky και τους Eventless Plot.
Το The exiles του 1961, μια από τις δύο μόλις ταινίες που πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Kent Mackenzie, είναι ένα ακόμη «χαμένο» αριστούργημα. Η πρόσφατη επαναφορά του στο κινηματογραφικό προσκήνιο, χρεώνεται κυρίως στον αφροαμερικανό σκηνοθέτη Charles Burnett αλλά και στο τηλεοπτικό και κινηματογραφικό αρχείο του UCLA που χρηματοδότησε την αποκατάσταση της ταλαιπωρημένης κόπιας του φιλμ. Το The exiles είναι ένα γλαφυρό, και την ίδια στιγμή απίστευτα μοντέρνο στην απεικόνισή του, ντοκιμαντερίστικο πορτρέτο της ζωής των Ινδιάνων εκείνης της περιόδου, γυρισμένο στο Μπάνκερ Χιλ, μια υποβαθμισμένη γειτονιά του Λος Άντζελες.
Ένα επίσης ξεχωριστό ντοκιμαντέρ, μουσικό αυτή τη φορά, είναι και το Sonic Youth, Sleeping Nights Awake του Michael Albright. Ξεχωριστό γιατί δεν γυρίστηκε από ένα επαγγελματικό συνεργείο, αλλά από μια ομάδα επτά εφήβων που συμμετείχαν στο project Moonshine, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που ίδρυσε ο Albright, μαθητής του Albert Maysles, με σκοπό την καθοδήγηση και την παροχή τεχνικής υποστήριξης σε μαθητές που θέλουν να καταγράψουν γεγονότα που συμβαίνουν στην κοινότητά τους. Το “πρότζεκτ” θα μεταφερθεί και στη Θεσσαλονίκη, όπου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ και σε συνεργασία με το Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ, δύο ομάδες φοιτητών θα κινηματογραφήσουν ισάριθμα μουσικά events και θα παρουσιάσουν το αποτέλεσμα της δουλειάς τους σε ειδική εκδήλωση.
Καλεσμένος των φετινών Ημερών Ανεξαρτησίας θα είναι και ένας παλιός τους φίλος: Ο κορεάτης Kim Jee-woon θα παραβρεθεί στο 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για να παρουσιάσει την καινούρια του ταινία The Good, the Bad and the Weird, ένα άκρως ψυχαγωγικό μετά-σπαγγέτι γουέστερν. Τέλος, από τη Βραζιλία στη Θεσσαλονίκη θα ταξιδέψει και η καλτ φιγούρα του σινεμά του τρόμου Jose Mojica Marins, προκειμένου να παρουσιάσει το νέο του φιλμ Encarnacao do Demonio, το τελευταίο μέρος της διαβόητης τριλογίας του με ήρωα τον Coffin Joe.
