MASTERCLASS ΜΑΝΟΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ
Ο άνθρωπος βρίσκεται στο επίκεντρο του κινηματογράφου του Μάνου Ζαχαρία. Ο άνθρωπος και τα μεγάλα διλήμματα που καλείται να αντιμετωπίσει σε κάποια στιγμή της ζωής του, τότε που έρχεται αντιμέτωπος με το νόμιμο και το ηθικό. Όπως ο ήρωας της ταινίας του Εκτέλεση, απόσπασμα της οποίας προβλήθηκε στο masterclass που έδωσε ο σκηνοθέτης, την Παρασκευή 21 Νοεμβρίου, στο πλαίσιο του πλήρες και αναδρομικού αφιερώματος στο έργο του, που πραγματοποιεί το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
«Με αυτή την πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση κορυφώνεται το αφιέρωμα που χρωστούσε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου στον Μάνο Ζαχαρία αλλά και στο κοινό, όπως αποδεικνύουν οι γεμάτες αίθουσες στις προβολές των ταινιών του», ανέφερε χαρακτηριστικά, προσφωνώντας το δημιουργό, ο πρόεδρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Χωραφάς.
Ο κριτικός κινηματογράφου Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, ο οποίος συντόνισε τη συζήτηση, χαρακτήρισε τον Μάνο Ζαχαρία «πλήρη και ιδανικό άνθρωπο, με γνώμονα τη βαθύτερη ηθική της φιλοσοφίας» αλλά και «πατέρα του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου».
«Η σκηνοθεσία δεν διδάσκεται γι’ αυτό κι εγώ δεν πρόκειται να κάνω διδασκαλία αλλά να μοιραστώ κάποιες σκέψεις για το σινεμά», ξεκαθάρισε ο Μάνος Ζαχαρίας ανοίγοντας το masterclass. «Ο δάσκαλός μου ο Μιχαήλ Ρομ μας είπε στο πρώτο μάθημα ότι σκηνοθέτης μπορεί να γίνει οποιοσδήποτε ελάχιστα γραμματιζούμενος άνθρωπος. Πράγματι, κάποιος που γνωρίζει τη γλώσσα του κινηματογράφου μπορεί να κάνει ταινίες, αλλά για να προχωρήσει την τέχνη του ένα βήμα μπροστά χρειάζεται να έχει το χάρισμα. Το ταλέντο δε διδάσκεται. Καλλιεργείται με τη δουλειά, με τις εμπειρίες, αλλά δε διδάσκεται. Η σκηνοθεσία τελικά είναι κοσμοαντίληψη, είναι ο τρόπος που αφομοιώνεις τον κόσμο, οι ηθικές αξίες», σημείωσε ο σκηνοθέτης.
Για το Μάνο Ζαχαρία δύο είναι τα βασικά ερωτήματα με τα οποία βρίσκεται αντιμέτωπος ο δημιουργός: η επιλογή του θέματος και η μεταγραφή του σε εικόνες: «Το θέμα στον κινηματογράφο είναι η ιστορία, το μέλλον, οι ηθικές αξίες και, για αυτό, δεν αρκεί η κινηματογραφική παιδεία. Ο σκηνοθέτης πρέπει να ξέρει επιστήμες, ψυχολογία, ζωγραφική. Όσο πλαταίνει τους ορίζοντές του τόσο πλαταίνει τη δυνατότητα των επιλογών του. Την πραγμάτωση του θέματος σε εικόνες καθορίζουν πλέον η αισθητική, η ηθική, το μέτρο. Ο Στανισλάφσκι έλεγε ότι ο σκηνοθέτης του θεάτρου πρέπει να διαλυθεί μέσα στον ηθοποιό. Ο σκηνοθέτης του κινηματογράφου πρέπει να διαλυθεί μέσα στον ηθοποιό, τον σεναριογράφο, τον σκηνογράφο, τον μουσικό. Χρειάζεται να έχεις το χάρισμα για καθοδηγήσεις όλους αυτούς προς το δικό σου σκοπό».
Κατά τη διάρκεια του masterclass προβλήθηκαν αποσπάσματα από τις ταινίες του Μάνου Ζαχαρία Εκτέλεση και Η πόλη της πρώτης αγάπης. Στην Εκτέλεση ο σκηνοθέτης αναφέρεται στην περίοδο της χούντας στην Ελλάδα και στο ηθικό δίλημμα ενός στρατιώτη που συμμετείχε στην εκτέλεση ενός πολιτικού κρατουμένου. Όπως διηγήθηκε ο Μάνος Ζαχαρίας, όταν γυρίστηκε η ταινία, την περίοδο 1968-1969, αντιμετώπισε θέμα λογοκρισίας από τις αρχές: Είχε μεσολαβήσει η εισβολή των σοβιετικών τάνκς στην Τσεχοσλοβακία και, κατά την επιτροπή λογοκρισίας, στην ταινία θα έπρεπε να γίνεται σαφές ότι πρόκειται για τα «κακά τανκς του ΝΑΤΟ». Τελικά το κύρος του Μιχαήλ Ρομ έπαιξε καταλυτικό ρόλο ώστε να μην αλλάξει τίποτα στο φιλμ. «Η σκηνοθεσία του Μάνου Ζαχαρία είναι ανθρωποκεντρική. Η ανθρώπινη υπόσταση είναι ηθική αφετηρία αλλά και κατάληξη», σχολίασε με αφορμή την Εκτέλεση ο σκηνοθέτης Φώτος Λαμπρινός και συμπλήρωσε: «Ο Μάνος είναι τρομερά απλός στην αφήγηση, στο καδράρισμα, στην κίνηση της μηχανής. Δε σε οδηγεί σε σκέψεις για το πλάνο, την αισθητική, ενστικτωδώς αποφεύγει το ναρκισσισμό του σκηνοθέτη».
Δωρική χαρακτήρισε τη σκηνοθεσία του Ζαχαρία και ο σκηνοθέτης Ανδρέας Πάντζης, σχολιάζοντας την ταινία του Η πόλη της πρώτης αγάπης, η οποία αναφέρεται σε ανθρώπους που βρέθηκαν σε μια στιγμή της ζωής τους μπροστά στην ευθύνη μιας καθοριστικής απόφασης: «Ο Ζαχαρίας βγάζει τους ήρωες από τη μυθοπλασία, το χώρο και το χρόνο, παραθέτει δύο μονολόγους χωρίς να μας δίνει τις απαντήσεις. Εμείς καλούμαστε να βγάλουμε μόνοι μας τα συμπεράσματα». «Η ταινία γυρίστηκε το 1969 και αν αναλογιστούμε ποιο ήταν τότε το επίπεδο του ελληνικού κινηματογράφου, θα αντιληφθούμε ότι ο Μάνος Ζαχαρίας είναι ένας κορυφαίος σκηνοθέτης», συμπλήρωσε ο Φώτος Λαμπρινός.
Ο Μάνος Ζαχαρίας δέχτηκε πολλές ερωτήσεις για το θέμα της παιδείας στον κινηματογράφο. Αν και κατά τη γνώμη του «η τέχνη δεν είναι θέμα μαθητείας, είναι κοσμοαντίληψη» και τα μόνα που μπορούν να διδαχτούν είναι τα στοιχεία που έχουν σχέση με το επάγγελμα, σημείωσε ότι αν δεν γίνει η ακαδημία κινηματογράφου δεν πρόκειται να έρθουν καλύτερες μέρες: «Η παιδεία μπορεί να μην έχει άμεσα αποτελέσματα αλλά όσο αργούμε τόσο το χειρότερο, τα νέα παιδιά πρέπει να πάρουν γερές βάσεις».
Σε ερώτηση γιατί δεν έκανε ποτέ μια ταινία με θέμα τον ελληνικό εμφύλιο, ο Μάνος Ζαχαρίας σχολίασε: «Ο ελληνικός εμφύλιος δεν είχε διεθνείς διαστάσεις, ήταν ο πρώτος εμφύλιος μετά τον Β' παγκόσμιο πόλεμο, ήταν ένας ταξικός πόλεμος. Σε όλη την Ευρώπη τιμήθηκε η αντίσταση και εδώ φυλακίστηκε και εκτελέστηκε, ενώ οι δοσίλογοι παρασημοφορήθηκαν. Είναι ένα θέμα τραυματικό, σκληρό. Δεν σας κρύβω ότι το φοβάμαι».
