ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ
Το φετινό αφιέρωμα του 11ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σε ντοκιμαντέρ αφρικανών δημιουργών, πλαισιώθηκε από την ημερίδα για την Αφρική που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 19 Μαρτίου 2009, με εισηγητές τους Ειρήνη Τσολάκη (εκπρόσωπο της Διεθνούς Αμνηστίας), Ρεβέκκα Παπαδοπούλου (διευθύντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα), Mandisa Zitha (διευθύντρια του Φεστιβάλ Encounters της Νοτίου Αφρικής), Kal Toure (σκηνοθέτη της ταινίας Victims of Our Riches), Gilbert Ndahayo (σκηνοθέτη της ταινίας Behind this Convent). Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο δημοσιογράφος και ντοκιμαντερίστας Γιώργος Αυγερόπουλος. Το Aids, οι πόλεμοι, οι γενοκτονίες, η στάση της Δύσης απέναντι στην Αφρική αλλά και ο κοινωνικός ρόλος του ντοκιμαντέρ απέναντι σε όλα συμβαίνουν στη Μαύρη Ήπειρο, έδωσαν την αφορμή για μια εποικοδομητική συζήτηση και κράτησαν αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού που «βομβάρδισε» τους ομιλητές με ερωτήσεις.
«Η ημερίδα για την Αφρική συμπληρώνει με τον καλύτερο τρόπο το φετινό μας αφιέρωμα στην Αφρική. Την Αφρική που αγνοείται ή στην καλύτερη περίπτωση καλύπτεται μέσα από την οπτική γωνία που έχουμε εμείς οι δυτικοί για αυτήν. Στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είχαμε τη σπάνια ευκαιρία να δούμε πώς οι αφρικανοί δημιουργοί παρουσιάζουν με αυθεντικότητα τη ζωή σε αυτή την ήπειρο» είπε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Δημήτρης Εϊπίδης, καλωσορίζοντας κοινό και καλεσμένους.
Ως την πιο ενδιαφέρουσα περιοχή του πλανήτη χαρακτήρισε την Αφρική ο συντονιστής της ημερίδας Γιώργος Αυγερόπουλος. «Εκεί συναντάς τη χαρά, τα χρώματα και τη μουσική, αλλά και τη διαφθορά, τον αυταρχισμό, μια νέας μορφής αποικιοκρατία των πολυεθνικών, τους πολέμους, τις γενοκτονίες, τις ανθρωπιστικές κρίσεις. Εκεί ξεπλένουμε οι λευκοί τις ενοχές μας. Κάποτε ένας Αφρικανός μου είχε πει ότι για να καταλάβει κανείς την Αφρική πρέπει να αντιληφθεί ότι οι άνθρωποι πρώτα ανήκουν σε φυλές και έπειτα σε κράτη. Έτσι κι αλλιώς τα σύνορα δεν χαράχτηκαν από τους ίδιους», σχολίασε ο Γιώργος Αυγερόπουλος.
Συγκλονιστική ήταν η αφήγηση του σκηνοθέτη Gilbert Ndahayo, ο οποίος είναι ο πρώτος επιζών από τη γενοκτονία της Ρουάντα που παρουσίασε την εμπειρία του σε ντοκιμαντέρ. «Το πιο δύσκολο δεν ήταν το πώς να κάνω ταινία αλλά το πώς να συνεχίσω να ζω μετά από τη γενοκτονία. Τότε ο κόσμος πίστευε ότι αν κλεινόταν στις εκκλησίες και τα μοναστήρια θα ήταν ασφαλής. Όμως οι δολοφόνοι παραμόνευαν. Περίμεναν τρεις μέρες μέχρι να μαζευτούν όλοι στο μοναστήρι κι ύστερα εισέβαλλαν, έσφαξαν 200 ανθρώπους, τους έριξαν σε έναν λάκκο και άναψαν φωτιά. Μεταξύ των δολοφόνων ήταν και οι ίδιοι οι ιερείς! Τους γονείς και την αδελφή μου τους σκότωσε ο γείτονάς μας». Για τον Gilbert Ndahayo το πρώτο στάδιο της γενοκτονίας είναι «να πεις ότι οι άνθρωποι δεν είναι άνθρωποι αλλά κατσαρίδες, όπως έκαναν τα ΜΜΕ, που χρηματοδοτούνταν από την κυβέρνηση. Στο δικαστήριο είχα ετοιμάσει 262 ερωτήσεις για τον δολοφόνο. Έκανα μόνο επτά. Μου είπε ότι κανείς δεν τους έστειλε να σκοτώσουν, ότι ήταν εξαγριωμένοι, ότι έχασαν τα λογικά τους. Είχαν υποστεί πλύση εγκεφάλου. Σκότωναν 20 ανθρώπους κάθε μέρα».
Η Mandisa Zitha, διευθύντρια του Φεστιβάλ Encounters της Νοτίου Αφρικής, αναφέρθηκε σε μια άλλη τρομαχτική πραγματικότητα που λαμβάνει διαστάσεις στη Νότιο Αφρική: «Η χώρα δέχεται πολλούς πρόσφυγες από τη Ζιμπάμπουε, τη Σομαλία, το Κογκό οι οποίοι ζουν σε καταλύματα, σε παραγκουπόλεις. Οι νοτιοαφρικανοί βλέπουν τους πόρους να περιορίζονται και θεωρούν υπεύθυνους τους πρόσφυγες. Πέρσι το Μάρτιο έγιναν δεκάδες ξενοφοβικές επιθέσεις. Οι πρόσφυγες ξυλοκοπήθηκαν, οι καταυλισμοί τους πυρπολήθηκαν».
«Η φτώχια είναι το μείζον πρόβλημα στην Αφρική, αυτή προκαλεί όλες τις ακραίες καταστάσεις» πρόσθεσε ο σκηνοθέτης Kal Toure. Στην ταινία του Θύματα του πλούτου μας, εστιάζει στους αφρικανούς που προσπαθούν να περάσουν ως μετανάστες στο βόρειο Μαρόκο και στη συνέχεια να βρουν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. «Αν καταφέρουν να φτάσουν μέχρι τον Ερυθρό Σταυρό έχουν σωθεί, αλλιώς απελαύνονται. Μη στιγματίζουμε τους Αφρικανούς. Ας σκεφτούμε πως θα ήταν η κατάσταση αν στην Κολωνία ζούσαν με τη χολέρα, αν στο Παρίσι δεν είχαν πρόσβαση σε τρόφιμα και καθαρό νερό», σχολίασε ο Kal Toure.
«Στην Ευρώπη κανείς δεν πεθαίνει πια από ελονοσία ή χολέρα. Στη Ζιμπάμπουε είχαμε τον τελευταίο χρόνο 4.000 νεκρούς από χολέρα και άλλους 60.000 ασθενείς. Στη Λιβερία των 3 εκατομμυρίων έχουν μόλις πέντε γιατρούς! Οι πιο μορφωμένοι αναγκάζονται να φύγουν για να βρουν καλύτερες συνθήκες ζωής. Η ίδια η Ευρώπη ‘στεγνώνει’ την Αφρική από νοσηλευτικό προσωπικό, το οποίο ‘εισάγει’ στα δικά της νοσοκομεία», ανέφερε η διευθύντρια της οργάνωσης «Γιατροί Χωρίς Σύνορα» στην Ελλάδα, Ρεβέκκα Παπαδοπούλου, παραθέτοντας μια σειρά από συγκλονιστικά στοιχεία: «Στην Αφρική έχουμε 3 με 6 εκατομμύρια νεκρούς κάθε χρόνο - ανάλογα με τις πηγές των διαφόρων αναφορών. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε 8.000 - 16.000 νεκρούς κάθε μέρα, δηλαδή τον διπλάσιο ή τετραπλάσιο αριθμό θυμάτων από αυτά που είχαμε κατά την επίθεση στους δίδυμους πύργους. Στη Ζιμπάμπουε το 15% των παιδιών γεννιούνται φορείς του έιτζ. Στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό είναι μηδέν κόμμα μηδέν... μηδέν... Όταν οι γιατροί χωρίς σύνορα ξεκινήσαμε το 1999 τις αντιρετροϊκές θεραπείες, ο επικεφαλής του χρηματοδοτικού μηχανισμού των ΗΠΑ στον ΟΗΕ είπε ότι κάτι τέτοιο ήταν ουτοπικό, αν όχι επικίνδυνο. Στις πρώτες θεραπείες το κόστος ήταν 13.000 δολάρια ετησίως για έναν ασθενή. Ποιο αφρικανικό σύστημα υγείας θα μπορούσε να αντέξει αυτό το κόστος; Μετά από αγώνα πολλών ΜΚΟ και τη δράση χιλιάδων πολιτών, το κόστος αυτό έπεσε στα 100 δολάρια. Όμως ο αριθμός όσων λαμβάνουν θεραπεία δεν μεγάλωσε. Γιατί; Μετά από λίγο ο οργανισμός του ασθενή αναπτύσσει αντιστάσεις και τα φάρμακα δεν είναι αποτελεσματικά. Τα νέα φάρμακα κοστίζουν 30.000 ευρώ το χρόνο. Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο».
«Εξήντα χρόνια μετά την υπογραφή της διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ατέλειωτες. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι απαράδεκτη. Κάποτε πρέπει να απολογηθούν οι ηγέτες, για το γεγονός ότι ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για τη διατήρηση της εξουσίας τους παρά για τα ανθρώπινα δικαιώματα», υπογράμμισε στη συνέχεια η εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας Ειρήνη Τσολάκη. Και συνέχισε: «Η Αφρική είναι η τρίτη μεγαλύτερη ήπειρος, με ακτές 30.000 χιλιόμετρα. Αυτό είναι το μόνο που μαθαίνουμε στο σχολείο για την Αφρική. Όσο για τα ΜΜΕ, είτε επιλέγουν την ανούσια, απρόσωπη δραματοποίηση της ιστορίας των προσφύγων που ψάχνουν τη ‘γη της επαγγελίας’ – εικόνα που ελάχιστα μένει- ή δείχνουν την ενοχλητική παρουσία των μεταναστών – εικόνα που είναι σχεδιασμένη για να μένει».
Τόσο η εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας όσο και η διευθύντρια των Γιατρών Χωρίς Σύνορα αναφέρθηκαν στον εκβιασμό του σουδανικού καθεστώτος, που μετά την έκδοση εντάλματος σύλληψης από το Διεθνές Δικαστήριο κατά του προέδρου του Σουδάν Ομάρ αλ Μπασίρ, αποφάσισε την απέλαση 13 ΜΚΟ από τη χώρα. «Αυτό σημαίνει ότι καταδικάζονται σε θανατική ποινή 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι, η επιβίωση των οποίων εξαρτάται άμεσα από την παρουσία των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Πρόκειται για έναν εκβιασμό κατά της διεθνούς νομιμότητας», τόνισαν οι δύο ομιλήτριες.
Όπως σημείωσε η διευθύντρια του Φεστιβάλ Encounters της Νοτίου Αφρικής Mandisa Zitha, «πολλά από τα ντοκιμαντέρ των Αφρικανών περιστρέφονται γύρω από την άγνωστη ιστορία της Αφρικής, γιατί η επίσημη ιστορία που διδάσκεται ξεκινά από το 1652, όταν ο πρώτος αποικιοκράτης πάτησε το πόδι του στην Αφρική. Άλλα μιλούν για την άγνωστη συμβολή των αφρικανών στρατιωτών στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο όπου με τη λήξη του, πήραν ένα ζευγάρι μπότες και ένα ποδήλατο, ενώ οι λευκοί πήραν γη και χρήματα. Μιλούν ακόμα για τον ιό του AIDS, που εξελίχθηκε σε επιδημία, και βέβαια για τις φυλετικές διακρίσεις και τις μνήμες που παραμένουν ζωντανές και μετά την κατάρρευση του απαρτχάιντ».
Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έχει εντάξει εδώ και δύο χρόνια στο πρόγραμμά του την ενότητα Ανθρώπινα Δικαιώματα όπου χορηγός του βραβείου είναι η Διεθνής Αμνηστία. Φέτος υποψήφια είναι 19 ντοκιμαντέρ (μεταξύ των οποίων και αυτά των δύο σκηνοθετών που συμμετείχαν στην ημερίδα, το Behind this Convent του Gilbert Ndahayo και το Victims of Our Riches του Kal Toure). «Πρόκειται για εκπληκτικά ντοκιμαντέρ και η επιλογή θα είναι δύσκολη» ανέφερε η εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας Ειρήνη Τσολάκη.
Στο τέλος της ημερίδας, τον λόγο πήρε η διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και μία από τις επιμελήτριες της 2ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης ΠΡΑΞΙΣ, Συραγώ Τσιάρα, η οποία συνεχάρη το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης για το αφιέρωμα στην Αφρική. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, η 2η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης, που αρχίζει στις 24 Μαϊου 2009, εστιάζει σε δύο εν πολλοίς άγνωστες περιοχές του κόσμου, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
