59ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ || 1-11/11/2018
Συνέντευξη Τύπου Λάζλο Νέμες
Το 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης υποδέχτηκε τον ούγγρο σκηνοθέτη Λάζλο Νέμες, ο οποίος βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη με αφορμή την προβολή της νέας ταινίας του Δύση ηλίου / Sunset στο φετινό φεστιβάλ. Ο δημιουργός παραχώρησε συνέντευξη Τύπου το Σάββατο 3 Νοεμβρίου 2018 στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, με συντονιστή τον Υπεύθυνο Προγράμματος του ΦΚΘ Γιώργο Κρασσακόπουλο.
Παίρνοντας αρχικά το λόγο, ο κ. Κρασσακόπουλος καλωσόρισε θερμά τον Λάζλο Νέμες και του ζήτησε να καταθέσει τη δική του άποψη για το κατά πόσο ισχύει και στον κινηματογράφο ο άγραφος κανόνας της μουσικής βιομηχανίας σύμφωνα με τον οποίο το δεύτερο πόνημα ενός καλλιτέχνη, που έπεται ενός επιτυχημένου ντεμπούτου, αποτελεί τεράστια πρόκληση. Το ερώτημα αφορούσε βέβαια το νέο κινηματογραφικό βήμα του σκηνοθέτη, μετά την τεράστια επιτυχία της ταινίας του Ο γιος του Σαούλ, που τιμήθηκε με Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας πριν από δύο χρόνια.
Ο Λάζλο Νέμες αρχικά ευχαρίστησε το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για την πρόσκληση και δήλωσε ευτυχής που η ταινία του προβλήθηκε σε ένα τόσο όμορφο φεστιβάλ, που όπως είπε διαθέτει ένα τόσο ανοιχτόμυαλο και αφοσιωμένο κοινό, με βάση τουλάχιστον την πρώτη εντύπωση που αποκόμισε. Ο ίδιος εξήγησε πως το Sunset αποτέλεσε, ούτως ή άλλως, ένα καλλιτεχνικό εγχείρημα ακόμη πιο σύνθετο και απαιτητικό σε σύγκριση με την πρώτη του ταινία. «Στο Sunset επιχείρησα να αποτυπώσω τη μύχια και εσωτερική πραγματικότητα που φωλιάζει στην ψυχή του κεντρικού χαρακτήρα. Ως εκ τούτου ήταν αναγκαίο να επιστρατεύσω μια πιο σύνθετη κινηματογραφική γλώσσα και ματιά σε σχέση με την πρώτη μου ταινία. Η απόπειρα να προσεγγίσω την ιδέα και την έννοια της υποκειμενικότητας, η οποία διατυπώνεται πάντοτε με έναν αδιόρατο τρόπο, εύλογα έθεσε υψηλότατες και πολύ δύσκολα διαχειρίσιμες καλλιτεχνικές και τεχνικές προσκλήσεις», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ακολούθως, μετά από νύξη του κ. Κρασσακόπουλου στο γεγονός ότι η σεναριακή ιδέα για το Sunset προϋπήρχε στο μυαλό του Λάζλο Νέμες προτού ακόμη σκηνοθετήσει την ταινία Ο γιος του Σαούλ, ο σκηνοθέτης έκανε μνεία στις δυσκολίες χρηματοδότησης που αντιμετώπισε με την πρώτη του ταινία, καθώς και στο ασφυκτικό πλαίσιο αναφορικά με τη χρηματοδότηση κινηματογραφικών ταινιών στην Ευρώπη. «Η αλήθεια είναι ότι και στην πρώτη μου ταινία δυσκολεύτηκα αφάνταστα να βρω χρηματοδότηση κι ευτυχώς προέκυψε σαν μάννα εξ ουρανού το Hungarian Film Fund. Η δεύτερη ταινία μου βρήκε τον δρόμο της πιο εύκολα, ως θετική απόρροια της επιτυχίας που γνώρισε Ο γιος του Σαούλ. Θεωρώ βέβαιο πως αν υπέβαλα φάκελο ζητώντας χρηματοδότηση για το Sunset ως πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης, θα είχα μηδενικές πιθανότητες επιτυχίας. Η δική μου εμπειρία είναι ενδεικτική της κατάστασης που επικρατεί στο ευρωπαϊκό τοπίο της χρηματοδότησης ταινιών που επιθυμούν να ξεφύγουν από τις προκαθορισμένες νόρμες που επιβάλλουν η τηλεόραση και το ίντερνετ. Στην εποχή μας, όλα τα επιμέρους στάδια δημιουργίας μιας ταινίας, το σενάριο, η διεύθυνση ηθοποιών, η φωτογραφία, το μοντάζ, είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται προς ένα κυρίαρχο μοτίβο που αναπαράγεται ασταμάτητα», δήλωσε.
Στη συνέχεια, απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το πώς κατορθώνει να φτιάχνει ταινίες που ξεφεύγουν από την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων, ο Λάζλο Νέμες αναφέρθηκε τόσο στο γενικότερο σκηνοθετικό του όραμα όσο και στη συνειδητή και σταθερή επιλογή του να γυρίζει ταινίες σε 35mm, αποφεύγοντας παράλληλα να καταφύγει στο CGI (Computer-Animated Imagery). «Οι ταινίες μου κουβαλούν μια πολύ έντονη προσωπική χροιά, αποκρυσταλλώνουν τη δική μου αντίληψη για την τωρινή εποχή, αλλά και για τα πεπραγμένα του παρελθόντος. Προσπαθώ να αποτυπώσω στην οθόνη εμπειρίες και σκέψεις που ξεφεύγουν από τα όρια του προκαθορισμένου και να βυθίσω τον θεατή σε μια κατάσταση που θα του αφήνει χώρο να ξεδιπλώσει τη φαντασία του και θα γεννά σκέψεις μέσα του, οι οποίες θα διαρκέσουν και δεν θα είναι εφήμερες», υπογράμμισε.
Επεκτείνοντας τον συλλογισμό του, καυτηρίασε τη σύγχρονη τάση στον κινηματογράφο, ο οποίος τείνει να εκπέσει στο επίπεδο μιας απλής υποκατηγορίας στην απέραντη χοάνη της επονομαζόμενης Information Technology (όρος επίσημα γνωστός ως «τεχνολογία πληροφοριών»), κινδυνεύοντας να χάσει οριστικά την ξεχωριστή του θέση και ταυτότητα στον κόσμο της τέχνης. «Πλέον, βασιζόμαστε σε υπέρμετρο βαθμό στους υπολογιστές, με αποτέλεσμα να αποκηρύσσουμε το δικαίωμα του σινεμά να αυτοπροσδιορίζεται ως αυτόνομη τέχνη, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο δε τρόπος με τον οποίο είμαστε έτοιμοι να εγκαταλείψουμε ανεπιστρεπτί το παραδοσιακό φιλμ είναι καταδικαστικός για το κοινό, στο οποίο σταδιακά προσφέρουμε μια ολοένα και πιο συρρικνωμένη αισθητική εμπειρία. Πολύ σύντομα, ο κινηματογράφος θα αποτελεί υπόθεση και επάγγελμα αυστηρά των παραγωγών, με τους σκηνοθέτες να περιορίζονται στον άχαρο ρόλο της συλλογής δεδομένων, τα οποία θα επεξεργαστεί αργότερα μια μηχανή. Αν το σινεμά δεν υπερασπιστεί τον ίδιο του τον εαυτό, πολύ σύντομα θα καταλήξει να υποβαθμιστεί σε μία ανούσια παρέλαση εικόνων, με συνοδεία ποπκόρν, μια ακόμη εναλλακτική πηγή εύκολης διασκέδασης, εφάμιλλη με τα video games. Μάλλον είμαι από τους ελάχιστους ανθρώπους που θρηνούν για τη σταδιακή εξαφάνιση του παραδοσιακού φιλμ, αλλά ειλικρινά πιστεύω πως το κοινό αξίζει κάτι καλύτερο από μια παράθεση πληροφοριών και πίξελς», δήλωσε ο ίδιος.
Αμέσως μετά, ο κ. Κρασσακόπουλος ζήτησε από τον Λάζλο Νέμες να σχολιάσει το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο διαδραματίζονται οι δύο ταινίες της μέχρι τώρα φιλμογραφίας του, καθώς και το κατά πόσο αυτή η αναδρομή στο παρελθόν αποτελεί έναν τρόπο σχολιασμού της σύγχρονης πραγματικότητας. Ο σκηνοθέτης απάντησε αρχικά πως η κύρια επιδίωξή του, ιδίως μέσα από το πλαίσιο αναφοράς του Sunset, είναι να καταδείξει πώς ένας κόσμος τόσο εκλεπτυσμένος και φινετσάτος κρύβει στα σπλάχνα του τάσεις αυτοκαταστροφής, καθώς και τον αθέατο τρόπο με τον οποίο οι σπόροι της συμφοράς φυτρώνουν και βγάζουν καρπούς, χωρίς τίποτα να προμηνύει την επικείμενη συμφορά. «Επιθυμία μου είναι να ταξιδέψω στην Ιστορία, όχι όμως με τον τρόπο με τον οποίο μελετούμε ένα ιστορικό βιβλίο ή τα ιστορικά ντοκουμέντα, αλλά προσπαθώντας να ψηλαφίσω τις αδρές γραμμές της ιστορικής εξέλιξης, που δεν είναι φανερές σε παρόντα χρόνο. Όταν η Ιστορία γίνεται ορατή και αντιληπτή, είναι συνήθως πολύ αργά», ανέφερε σχετικά.
Στη συνέχεια, ο Λάζλο Νέμες μοιράστηκε με το κοινό την προσωπική του διασύνδεση με την ιστορία που αφηγείται στο Sunset, την οποία χρωστά κατά κύριο λόγο στις εκτενείς αφηγήσεις της γιαγιάς του, η οποία του είχε μεταφέρει τα προσωπικά της βιώματα από τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. «Πασχίζω να αποδώσω την υφή, τη χροιά και το συναίσθημα μιας ιστορικής περιόδου, να βυθιστώ μέσα της και όχι να την παρατηρώ αποστασιοποιημένα. Η παντοκρατορία του ίντερνετ στις μέρες μας έχει οδηγήσει σε μία αυτάρεσκη και ψευδαισθησιακή εποπτική ματιά επί των πραγμάτων, την οποία προσπαθώ να αποφύγω στις ταινίες μου», κατέληξε ο ούγγρος σκηνοθέτης.
Απαντώντας σε ερώτηση του κοινού, ο Λάζλο Νέμες μίλησε για το πώς επέλεξε να προσεγγίσει, όσον αφορά τα κουστούμια της ταινίας, δύο αντιφατικές όψεις κι αναπαραστάσεις που συνυπάρχουν στο Sunset: αφενός, τη χλιδή και την καλαισθησία του περιρρέοντος πλαισίου, αφετέρου το σκοτάδι της προσωπικής ιστορίας που βαραίνει την κεντρική ηρωίδα. Απαντώντας στην ερώτηση, ο σκηνοθέτης έσπευσε να αναφερθεί πρωτίστως στα καπέλα που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ταινία του, καθώς υποδηλώνουν πολλά και πολύ σημαντικά γνωρίσματα της εποχής που αναπαρίσταται. «Φανταστείτε ότι υπήρξε μια εποχή, όπου υπήρχαν εκατοντάδες μαγαζιά με γυναικεία καπέλα στη Βουδαπέστη και κάθε καπέλο που φτιαχνόταν αποτελούσε συνήθως μοναδικό κομμάτι, ειδική παραγγελία για τη γυναίκα που το αγόραζε και το φορούσε. Τα καπέλα συμβολίζουν τη λαμπρότητα της εποχής, την ίδια στιγμή όμως μια βαριά σκιά πέφτει πάνω σε αυτή την ατμόσφαιρα στιλ και κομψότητας. Η προσέγγιση στην οποία καταλήξαμε με την costume designer της ταινίας έγκειται, τρόπον τινά, σε μια μίξη ενστίκτου και στρατηγικής. Δεν θέλαμε να αναλύσουμε υπέρ το δέον τον τρόπο με τον οποίο θα κινηθούμε, αλλά είχαμε κατά νου πως τα καπέλα και τα κουστούμια της κεντρικής ηρωίδας θα πρέπει να αποτυπώνουν το εύθραυστο του χαρακτήρα της και την αιθέρια φύση της, αλλά και τα πιο σκοτεινά μονοπάτια στα οποία εισέρχεται σταδιακά», δήλωσε.
Αμέσως μετά, ο Λάζλο Νέμες δέχτηκε διευκρινιστική ερώτηση από το κοινό σχετικά με το ευρωπαϊκό τοπίο της χρηματοδότησης ταινιών, στο οποίο είχε αναφερθεί ήδη. Ο σκηνοθέτης είπε πως τα όσα βίωσε στη διάρκεια της αναζήτησης των απαραίτητων κεφαλαίων για την ταινία Ο γιος του Σαούλ θα μπορούσαν να αποτελέσουν case study για τις ευρύτερες διαστάσεις του εν λόγω θέματος. Μάλιστα, πρόσθεσε ότι δεν θα λάμβανε θετική απάντηση, αν τυχόν ζητούσε χρηματοδότηση για ένα μελλοντικό πρότζεκτ χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο, επιστρέφοντας δηλαδή στο στάτους ενός άγνωστου πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη. «Όπου κι αν απευθυνθείς, σε ευρωπαϊκά κονδύλια στήριξης του κινηματογράφου, σε παραγωγούς, στα τμήματα “Market” των φεστιβάλ, όλοι σου ζητούν να ακολουθήσεις την πεπατημένη, να δώσεις εξέχουσα έμφαση στο topic και τους χαρακτήρες της ταινίας. Το μόνο που έχει σημασία είναι η γενικόλογη ιστορία που αφηγείται η ταινία, για ένα κοινό το οποίο ωθούμε να αντιμετωπίζει την κινηματογραφική ταινία ως στείρα παράθεση μιας αλυσίδας γεγονότων. Τα σενάρια είναι αναγκασμένα να επιδεικνύουν συμβατότητα με τις σύγχρονες ανάγκες και προδιαγραφές της τηλεόρασης και του ίντερνετ, με αποτέλεσμα να υφίστανται όχι μια εξωτερικά κατευθυνόμενη λογοκρισία, αλλά μια ακόμη πιο επώδυνη αυτολογοκρισία. Αυτή η τάση είχε πρωτοεμφανιστεί στη δεκαετία του '80, όσον αφορά την τηλεόραση, αλλά πλέον έχει λάβει τις διαστάσεις μάστιγας, αποστερώντας το σινεμά από το γνώρισμα της πολυπλοκότητας και της ποικιλομορφίας, με το οποίο υποτίθεται πως είναι σύμφυτο», ανέφερε.
Κλείνοντας την συνέντευξη τύπου, ο Λάζλο Νέμες αποκάλυψε πως στα προσεχή του σχέδια περιλαμβάνεται η πρώτη αγγλόφωνη ταινία της καριέρας του, τονίζοντας ότι, προς το παρόν, δεν επιθυμεί να αποκαλύψει περαιτέρω λεπτομέρειες, αλλά και διευκρινίζοντας πως αυτό το βήμα δεν συνεπάγεται σε καμία περίπτωση ότι δεν θα ξαναγυρίσει σύντομα ταινίες στη γενέτειρά του.
