Συγκινητική πρεμιέρα της ταινίας Η πόλη και η πόλη των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα, στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

24o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ // 10-20/3/2022

Συγκινητική πρεμιέρα της ταινίας Η πόλη και η πόλη των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα, στο 24^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Σε μια βραδιά γεμάτη συγκίνηση και έντονα συναισθήματα, Η πόλη και η πόλη των Χρήστου Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα επέστρεψε στην πόλη της, έπειτα από την παγκόσμια πρεμιέρα της στο διαγωνιστικό τμήμα Encounters της Μπερλινάλε, καθώς προβλήθηκε σε ειδική προβολή, στο πλαίσιο του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, την Τρίτη 15 Μαρτίου, στο κατάμεστο Ολύμπιον.

Πριν την προβολή, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και curator της ταινίας, Ορέστης Ανδρεαδάκης, ανέφερε: «Μάρτιος ήταν και τότε. Σαν σήμερα, πριν 79 χρόνια, στις 15 Μαρτίου 1943, ένα τρένο αναχώρησε από τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό με προορισμό το Άουσβιτς. Σε αυτό το τρένο, 2.400 Έλληνες Εβραίοι ήταν στοιβαγμένοι στα βαγόνια. Μέχρι τα μέσα Αυγούστου του ίδιου χρόνου, άλλα 19 τέτοια τρένα επρόκειτο να οδηγήσουν το σύνολο σχεδόν της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης στον θάνατο. Συνολικά, 45.000 άνθρωποι δεν γύρισαν ποτέ στη γενέθλια πόλη τους. Ανάμεσά τους και η Σαρίνα Σαλτιέλ, η οποία μόλις είχε στείλει ένα σπαρακτικό γράμμα στον γιο της, που είχε διαφύγει στην Αθήνα. Τον γνωστό σε όλους μας Μωρίς Σαλτιέλ, έναν από τους ανθρώπους που συνέβαλαν στην ίδρυση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ακριβώς δύο χρόνια μετά, στις 15 Μαρτίου 1945, ένας από αυτούς τους Έλληνες Εβραίους φτάνει εξαθλιωμένος εδώ. Έχει διασχίσει με τα πόδια όλη την Ευρώπη, έχοντας ξεφύγει από το Άουσβιτς. Μαζεύει γύρω του πολίτες της Θεσσαλονίκης, Χριστιανούς και Εβραίους και για πρώτη φορά τούς μιλά για τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Το όνομά του, Λέων Μπατής. “Αυτό που θα ακούσετε σε λίγο”, λέει, “θα γίνει μια μέρα σε όλους γνωστό. Θα δημοσιευθεί και θα γυριστεί ακόμη και σε φιλμ”. Σήμερα, 15 Μαρτίου 2022, η επιθυμία του πραγματοποιείται. Εδώ, στο γεμάτο Ολύμπιον, στην πρώτη σειρά, δύο θέσεις είναι κενές με τα ονόματα της Σαρίνα Σαλτιέλ και του Λέοντος Μπατή».

Στη συνέχεια, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης κάλεσε στη σκηνή και παρουσίασε τους συντελεστές της ταινίας που παρευρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη: την παραγωγό Μαρία Δρανδάκη, τους ηθοποιούς Βασίλη Κανάκη, Νίκη Παπανδρέου, Βασίλη Καραμπούλα, Μαρία Φιλίνη, Μαρίνα Σιώτου, Δανάη Πριμάλη, Βάσια Μπακάκου, Γιώργο Αθανασιάδη, Άγγελο Κωνσταντίνου, Κώστα Πεντερίδη και Θέμιδα Μπαζάκα, την ενδυματολόγο Μάρλι Αλειφέρη, τη μακιγιέζ Εύη Ζαφειροπούλου, τη βοηθό σκηνοθετών Βάσια Ατταριάν, τους βοηθούς σκηνοθετών και υπεύθυνους casting στη Θεσσαλονίκη, Λία Κεραμάρη, Νίκο Κολιούκο, Αλεξάνδρα Ρίμπα και Πελαγία Χατζηνικήτα. Και τέλος, τους σκηνοθέτες Χρήστο Πασσαλή και Σύλλα Τζουμέρκα.

«Είναι πολύ συγκινητικό να είμαστε εδώ, σε αυτό το μέρος, με αυτή την ταινία, τη συγκεκριμένη μέρα», είπε ο Χρήστος Πασσαλής. «Και είμαστε πολύ χαρούμενοι που Η πόλη και η πόλη γυρνάει στη πόλη» συμπλήρωσε ο Σύλλας Τζουμέρκας. Αμέσως μετά  ακολούθησαν ευχαριστίες στους παραγωγούς και υποστηρικτές της ταινίας, η οποία αποτελεί παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και υλοποιήθηκε με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org] για τη δημιουργία του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η παραγωγός Μαρία Δρανδάκη ευχαρίστησε την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Claims Conference,  το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, το ίδρυμα Rosa Luxemburg Stiftung – Office in Greece, το ΕΚΟΜΕ, το Κέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, την Iσραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το MOMus, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τον Δήμο Θερμαϊκού και το Athens Film Office.

Μετά το τέλος της προβολής, ακολούθησε συζήτηση με το κοινό. Ο Ορέστης Ανδρεαδάκης ρώτησε αρχικά τους σκηνοθέτες πώς ξεκίνησε και αναπτύχθηκε η ιδέα της ταινίας. «Ξεκίνησε πριν τρία χρόνια, στη Θεσσαλονίκη. Ήμασταν μαζί με τον Χρήστο πριν προβληθεί η ταινία Το θαύμα της θάλασσας των Σαργασσών και συζητήσαμε για μια δική μας επιστροφή στη Θεσσαλονίκη και για το τι θα μπορούσαμε να κάνουμε στην πόλη αρκετά χρόνια μετά -καθώς λείπαμε πολύ καιρό-  έχοντας γεννηθεί εδώ και οι δύο. Αυτή η ταινία είναι και για μας μια επιστροφή», είπε ο Σύλλας Τζουμέρκας.

Στο ερώτημα του κ. Ανδρεαδάκη αν η ζωή της εβραϊκής κοινότητας ήταν κάτι που γνώριζαν από την παιδική τους ηλικία ή αν το είχαν διδαχτεί στο σχολείο, ο Χρήστος Πασσαλής απάντησε ως εξής: «Φυσικά, είναι προσωπική η πορεία του καθενός. Εγώ, προσωπικά μιλώντας, δεν ήξερα σχεδόν τίποτα. Αυτή η άγνοια ήταν και το σημείο αφετηρίας, το πυρηνικό αίσθημα που συνόδευσε τη δημιουργία της ταινίας. Ξεκινήσαμε, δηλαδή, με μια οργισμένη απορία για το πώς γίνεται μεγαλώνοντας σε αυτή την πόλη να μην έμαθα τίποτα για όλη αυτή την ιστορία και τα τραγικά αυτά γεγονότα».

Σε ερώτηση του κοινού σχετικά με την πολυμορφία της ταινίας και το γιατί τα σχολικά βιβλία δεν αναφέρονται σε αυτό το ζήτημα, ο κ. Τζουμέρκας είπε: «Η δική μας δουλειά δεν είναι το εκπαιδευτικό σύστημα, εμείς κάνουμε ταινίες. Το ερώτημα αυτό ισχύει. Αλλά δεν μπορούμε να απαντήσουμε εμείς, γιατί δεν είναι η δουλειά μας. Εμείς θέτουμε την ερώτηση. Θέλαμε να τραβήξουμε τη γλώσσα του σινεμά στα όρια και να βρούμε έναν δικό μας συγκερασμό. Συνολικά μιλώντας, η ταινία είναι ένας ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα σε μένα και τον Χρήστο. Ταυτόχρονα, είναι ένας ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα σε κινηματογραφικά είδη. Συνθέτει και αντλεί από διαφορετικές γλώσσες του σινεμά και φτιάχνει μια ολότελα δική της».

Ο κ. Πασσαλής συμπλήρωσε: «Η ταινία δεν έχει απαντήσεις γιατί δεν τις έχουμε ούτε εμείς. Η απορία σας είναι και δική μας. Η πολυμορφία της ταινίας έχει να κάνει με τις δυνάμεις που τη δημιούργησαν. Από την αρχή με τον Σύλλα είχαμε κατά νου πως θέλουμε να πούμε την ιστορία μιας κοινότητας. Δεύτερον, να αναδείξουμε την Ιστορία ως δύναμη και ως μια σειρά παραμέτρων και παραγόντων που καταστρέφουν και συντρίβουν τους ανθρώπους. Με αυτή την έννοια αυτή, η πολυμορφία αποτυπώνεται με τα ιστορικά γεγονότα, με στοιχεία που είναι στο μεταίχμιο μεταξύ μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ. Όλο αυτό μάς ήταν απαραίτητο για να διηγηθούμε μια πολύπλοκη ιστορία που δεν μπορεί κανείς να πει “είναι αυτό ή εκείνο”. Είναι η ανθρώπινη φύση που καταγράφεται στην ταινία».

Σε άλλη ερώτηση, σχετικά με τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν, ο Σύλλας Τζουμέρκας εξήγησε πως «έχουμε αντλήσει στοιχεία από πολλές πηγές και έχουμε διαβάσει πολλά βιβλία. Ευτυχώς, την τελευταία 20ετία υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία σχετική με το θέμα. Για εμάς, ήταν κρίσιμο να αναδείξουμε ορισμένες λεπτομέρειες, οι οποίες ενισχύονται στο πλαίσιο μιας κινηματογραφικής ταινίας. Μισή σειρά σε ένα βιβλίο παίρνει άλλη δυναμική όταν αναπτύσσεται για τρία λεπτά σε μια ταινία. Τέτοια zoom in και zoom out έγιναν σε ολόκληρη τη διαδικασία της ταινίας, ακόμη και όταν μοντάραμε. Επιπλέον, είχαμε και έναν επιστημονικό σύμβουλο, τον Γιώργο Αντωνίου, ο οποίος ήταν μαζί μας σε όλη αυτή την πορεία».

Σχετικά με το αν έχουν μετανιώσει  το γεγονός πως η ταινία δεν είναι μυθοπλασία, καθώς και με το αν έχει κάποια συνάφεια με προηγούμενες δουλειές τους, ο Σύλλας Τζουμέρκας δήλωσε τα εξής: «Όχι, αισθανθήκαμε μια ελευθερία που δεν την περιμέναμε. Όσο για τη δεύτερη ερώτηση, ναι, υπάρχει συνάφεια, καθώς είμαστε δυο άνθρωποι που συνεχίζουμε σε μια γραμμή όσον αφορά τα θέματα που μας ενδιαφέρουν». Η επόμενη ερώτηση αφορούσε την έμπνευση σε σχέση με τις σκηνές που ενώνουν την Θεσσαλονίκη του παρελθόντος με εκείνη του σήμερα. «Η ιδέα να αφηγηθούμε την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας τον 20ό αιώνα, αλλά γυρισμένη στη σύγχρονη πόλη, ήταν η κεντρική ιδέα της ταινίας. Θέλαμε ο χρόνος και ο χώρος να είναι αρκετά  ολισθηροί  ως έννοιες, να μην είναι κάτι σταθερό, πx η πόλη του ’30 και οι άνθρωποι που κυκλοφορούν στην πόλη με ρούχα του ’30», ανέφερε ο Χρήστος Πασσαλής. «Σαν κινούμενη άμμος, ακολουθήσαμε το μοτίβο της ονειρικής μνήμης για να προκύψει αυτό», συμπλήρωσε ο Σύλλας Τζουμέρκας. Όσο για μελλοντικά τους σχέδια, η απάντηση του Σύλλα Τζουμέρκα ήταν σύντομη και περιεκτική: «Κι άλλες ταινίες», δήλωσε σχετικά, μέσα σε καταιγισμό από χειροκροτήματα και συγχαρητήρια από το κοινό του Ολύμπιον.

Λίγα λόγια για την ταινία:

Έξι επεισόδια από τη ζωή και τα δεινά που υπέστη η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης ενώνονται κινηματογραφικά με την πόλη του σήμερα, δημιουργώντας μια πολυπρόσωπη κινηματογραφική αφήγηση, στην οποία δυο πόλεις συνυπάρχουν στο ίδιο πλαίσιο: η πόλη της Θεσσαλονίκης του περασμένου αιώνα και η πόλη της Θεσσαλονίκης όπως είναι τώρα.

Ιδρυτικός Δωρητής Εναλλακτικής Σκηνής & Δωρητής επετειακού προγράμματος 2021

Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) [www.SNF.org]