Η ανοιχτή συζήτηση «Έμφυλη Βία: Βλέπω, Ακούω, Μιλάω» πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στο Πράσινο Δωμάτιο, στο Ολύμπιον. Στη διάρκεια της συζήτησης εξερευνήθηκαν οι μορφές της έμφυλης βίας, του καθημερινού, παγκόσμιου φαινομένου που πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες, νεαρά κορίτσια και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ αναφέρθηκαν οι τρόποι για να γίνουν ορατές οι αόρατες εκφάνσεις του. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι: Ευθυμία Ζυμβραγάκη, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ Τώρα το φως πέφτει κάθετα, Ανδρέας Βάγιας, δημοσιογράφος και δημιουργός του podcast Mute - Η σιωπηλή βία της μεσοτοιχίας, Ιωάννα Κοσμοπούλου, Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόεδρος της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Δήμου Θεσσαλονίκης, Εύα Γκάση, υπεύθυνη Διαχείρισης Περιστατικών Έμφυλης Βίας του Κέντρου Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη, καθώς και το επιστημονικό προσωπικό του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών θυμάτων βίας Δήμου Θεσσαλονίκης. Τη συζήτηση συντόνισε η Δήμητρα Νικολοπούλου, δημοσιογράφος και επικεφαλής Επικοινωνίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η Δήμητρα Νικολοπούλου ξεκίνησε τη συζήτηση αναφερόμενη στον τίτλο της εκδήλωσης: «Ίσως σας θυμίζει τους σοφούς πιθήκους της ιαπωνικής φιλοσοφίας, οι οποίοι, σε εκλαϊκευμένη δυτική γλώσσα, έχουν περάσει ως “δεν βλέπω, δεν ακούω, δεν μιλάω” -υπάρχει και αντίστοιχη ταινία του Τζεϊλάν, το Three Monkeys. Βλέπω, ακούω, μιλάω, λοιπόν: όπως οι τρεις πίθηκοι προειδοποιούν για τη βία και το κακό, εμείς θα μιλήσουμε γι’ αυτήν. Στα έργα των ανθρώπων, τα οποία μας εμπιστεύτηκαν, τόσο το podcast του Ανδρέα όσο και το ντοκιμαντέρ της Ευθυμίας, ακούγονται πολλά πράγματα, όπως και σε άλλα ντοκιμαντέρ του προγράμματος. Κι αυτά που ακούγονται είναι κακοποίηση γυναικών, κακοποίηση παιδιών, απειλές θανάτου, μετατόπιση ευθυνών στα θύματα και γυναικοκτονία. Εμείς, στη σημερινή κουβέντα, θέλουμε να προσθέσουμε ορισμένες ακόμα λέξεις: φροντίδα, υπέρβαση του φόβου, ασφάλεια και νέα αρχή. Θα ξεκινήσουμε την κουβέντα από την τέχνη, καθώς στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η τέχνη μάς δίνει αφορμή για να σκεφτούμε πώς μπορούμε να γίνουμε πιο ενημερωμένοι και πιο ενεργοί πολίτες», ανέφερε αρχικά προτού δώσει τον λόγο στην Ευθυμία Ζυμβραγάκη, σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ Τώρα το φως πέφτει κάθετα, το οποίο δείχνει τη βία από την πλευρά του κακοποιητή.
Η κ. Ζυμβραγάκη ανέφερε αρχικά πως ο πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ ήταν εκείνος που την προσέγγισε: «Κάναμε μια παρουσίαση ενός ντοκιμαντέρ στην Τενερίφη, όπου ήρθε μόνος του ο Ερνέστο και θέλησε να μου πει την ιστορία του. Ήταν ένα περίπλοκο και δύσκολο εγχείρημα, υπήρχαν πολλά εμπόδια. Ήξερα πως είναι μια ιστορία που αξίζει τον κόπο. Δεν είχα συναντήσει έως τότε άντρες που να εκθέτουν έτσι τον εαυτό τους. Μου φάνηκε θαρραλέο από πλευράς του, αλλά του ξεκαθάρισα πως δεν θέλω ταινία μυθοπλασίας, αλλά ντοκιμαντέρ, όπου θα φαίνεται το πρόσωπό του. Το δέχτηκε. Ήταν ένα πρότζεκτ με δύσκολες ηθικές αποφάσεις. Γιατί να δώσεις μια πλατφόρμα σ’ έναν βίαιο άντρα να εκφραστεί; Ήρθαμε αντιμέτωποι με ένα ταμπού, με μια κουλτούρα ακύρωσης που θέλει να σβήσει την εικόνα του βίαιου άντρα. Η πράξη αυτή, όμως, δεν προστατεύει τη γυναίκα, αλλά τον βίαιο άντρα. Κανένας δεν τους φέρνει στο προσκήνιο. Φτιάχνοντας το ντοκιμαντέρ αυτό, είχα λίγα ξεκάθαρα πράγματα κατά νου. Ήξερα ότι θέλω να κάνω μια ταινία που θα μιλάει για τη βία, απλώς με όχι βίαιο τρόπο. Ήθελα μια τρυφερή ταινία που να μη δημιουργεί βία, ούτε πληγές, μόνο εξιλέωση και κάθαρση», ανέφερε.
Αφορμή για τη συνέχεια της συζήτησης έδωσε το podcast του Ανδρέα Βάγια Mute – Η σιωπηλή βία της μεσοτοιχίας, το οποίο κέρδισε το βραβείο για ανάπτυξη και υλοποίηση ενός podcast που βασίζεται στη δημοσιογραφική έρευνα και τεκμηρίωση. Το βραβείο απονεμήθηκε στο πλαίσιο της συνεργασίας του Φεστιβάλ και του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD, ο οποίος ιδρύθηκε το 2018 με αποκλειστική δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Η κ. Νικολοπούλου σχολίασε σχετικά: «Μιλάμε συνέχεια για την έμφυλη βία, τι είναι όμως τελικά η έμφυλη βία; Δανείζομαι τον ορισμό που δίνει η ψυχοθεραπεύτρια Ελένη Χουβαρδά στο podcast του Ανδρέα Βάγια. Είναι η βία που βασίζεται στο φύλο, έχει μισογυνικά κίνητρα, την υφίστανται γυναίκες, θηλυκότητες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα, παράγεται και θεμελιώνεται από την ανισότητα των σχέσεων μεταξύ των φύλων». Απευθυνόμενη στον κ. Βάγια, είπε: «Το podcast σου καταγράφει τη συστηματική έμφυλη βία μέσα από μαρτυρίες θυμάτων που την υπέστησαν και ειδικών που βοηθούν να κατανοήσουμε περισσότερα. Είσαι ένας άντρας που κατέγραψε, σε αντίθεση με την Ευθυμία, ιστορίες θυμάτων γυναικών. Πώς το διαχειρίστηκες;»
«Αρχικά, θα ευχόμουν να υπήρχαν περισσότεροι άνδρες εδώ μέσα», απάντησε ο κύριος Βάγιας. «Μιλάμε για την έμφυλη βία και λείπουν αυτοί που την προκαλούν. Η έννοια του κοινωνικού φύλου είναι αναπόδραστη, ακόμη και για μένα τον ίδιο», τόνισε. Στη συνέχεια, μίλησε για το παρελθόν του στη δημοσιογραφία: «Έχω βρεθεί αντιμέτωπος με το να διαχειριστώ την είδηση της κακοποίησης, ακόμη και της γυναικοκτονίας. Το να φτιάξω ένα podcast για τις συνθήκες αυτές ήταν μια δική μου ανάγκη, σε δημοσιογραφικό επίπεδο. Δεν είναι εύκολο να γίνει μέσα από το πρίσμα των μέσων ενημέρωσης. Συνήθως, δυστυχώς, τα ΜΜΕ ασχολούνται με την έμφυλη βία με τρόπο θεαματικό, γιατί έχουν ίδιον όφελος. Η ουσία της έμφυλης βίας προϋπάρχει. Δεν είναι είδηση. Δεν ασχολούμαστε, όμως, με το τι την προκαλεί. Στο podcast μιλούν 4 άτομα, τα οποία ευτυχώς ζουν, έχουν επιβιώσει από την έμφυλη βία και μπορούν και μιλάνε: ζούνε παραλίγο. Έχει σημασία ότι κατάφεραν, και τους ευχαριστώ γι’ αυτό, να θυμηθούν όλα αυτά τα βιώματα. Συχνά ακούμε πως για όλα αυτά τα περιστατικά “κανείς δεν ξέρει”. Δεν πιστεύω πως υπάρχουν τέτοια περιστατικά χωρίς προηγούμενη κλιμάκωση. Κανείς δεν ξυπνάει μια μέρα και αποφασίζει να δολοφονήσει. Συνήθως, τα συμβάντα αυτά δεν συμβαίνουν σε δημόσιο χώρο, αλλά στον ιδιωτικό χώρο: ο χώρος του καταφυγίου μετατρέπεται σε χώρο βασανιστηρίων. Εκεί που γυρνάμε για να ξεκουραστούμε, ξεκινάει το μαρτύριο. Υπάρχει όμως η μεσοτοιχία, μέσα από την οποία όλοι γνωρίζουμε: η βία της μεσοτοιχίας. Στη χώρα μας υπάρχει και η φράση “τα εν οίκω μη εν δήμω”, μια συμπεριφορά που διαιωνίζει τη συνθήκη της κακοποίησης και κάνει τα θύματα να ντρέπονται να μιλήσουν δημόσια», ανέφερε.
Η κ. Νικολοπούλου, μιλώντας για την κουλτούρα της «βίας της μεσοτοιχίας», ανέφερε πως στο podcast αναφέρονται και μαρτυρίες για τη δημόσια βία: «Άλλοτε δεν μπαίνουμε ανάμεσα στο ζευγάρι γιατί πιστεύουμε πως έχουν τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας, άλλοτε υπακούμε στη φράση “τα εν οίκω μη εν δήμω”. Αυτές οι γυναίκες ζητούσαν βοήθεια από πριν, αλλά δεν τις άκουγε κανείς. Η έμφυλη βία είναι πολλές φορές ύπουλη και σιωπηλή. Ξεκινά από μια σχέση εξουσίας ψυχολογικής και κοινωνικής, πριν γίνει σωματική. Πολλές φορές αυτή η βία κινείται σε γκρίζα ζώνη και αρχίζει και χτίζει μία κατάσταση. Ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια πριν τα πράγματα γίνουν ακραία;». Απαντώντας στην ερώτηση, η κ. Ζυμβραγάκη ανέφερε σχετικά: «Προσπαθώ να εκθέσω τα απλά, τα κοινά, τα συνηθισμένα, τα “φυσιολογικά” που δημιουργούν ένα κατεστημένο. Κανείς δεν ξέρει πως μπορεί να χαρακτηρίσει αυτά τα κοινά ως κακοποίηση και προτιμά να ρίχνει τις ευθύνες στον ίδιο του τον εαυτό. Πρέπει να θεωρήσουμε τον εαυτό μας μέρος αυτού του κατεστημένου». Στο σημείο αυτό, τον λόγο πήρε ο κ. Βάγιας και σχολίασε πως ένας ένοχος στο δικαστήριο έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του και να αποδείξει πως δεν είναι ένοχος. Ωστόσο, είναι οξύμωρο πως στην έμφυλη βία, το θύμα πρέπει να αποδείξει ότι είναι θύμα: «Η βάση της έμφυλης βίας είναι η πατριαρχία», ολοκλήρωσε χαρακτηριστικά.
Έπειτα, ο λόγος δόθηκε στην Ιωάννα Κοσμοπούλου, Αντιδήμαρχο Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόεδρο της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Δήμου Θεσσαλονίκης. Η κ. Κοσμοπούλου ευχαρίστησε το Φεστιβάλ και είπε: «Όπως αναφέρθηκε, υπάρχουν γκρίζες ζώνες. Η κακοποίηση συντελείται και έξω από το σπίτι και οι άνθρωποι δεν παρεμβαίνουν. Πολλές φορές, το θύμα δεν ομολογεί ούτε στον ίδιο του τον εαυτό ότι βιώνει έμφυλη βία. Αρχικά, η σχέση αρχίζει με πάθος που γίνεται συνήθεια, μετά εξάρτηση και τέλος, καταπίεση. Το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση ότι υφιστάμεθα έμφυλη βία. Πρέπει να βρούμε το θάρρος να το ομολογήσουμε στον εαυτό μας και, δυστυχώς, πάντα το θύμα αντιμετωπίζεται με καχυποψία από τις Αρχές. Εκεί ερχόμαστε ως Δήμος, με τις δομές μας, να παράσχουμε βοήθεια στις γυναίκες θύματα βίας».
Στη συνέχεια, προσέθεσε: «Εκτός από τον Ξενώνα Φιλοξενίας, έχουμε και άλλες δομές. Ο κινηματογράφος βοήθησε σε μεγάλο βαθμό να αναδειχθεί το φαινόμενο της αρρενωπής τοξικότητας και της έμφυλης βίας, αλλά η ζωή ξεπερνά όντως την τέχνη: δεν μπορούμε να φανταστούμε τι συμβαίνει όταν κλείνει η πόρτα. Εμείς μπορούμε μόνο να προσφέρουμε βοήθεια, αλλά πρώτα πρέπει να φτάσει σε εμάς το περιστατικό. Υπεύθυνη πανελλαδικά είναι η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, η οποία έχει υποστηρικτικές δομές σε όλη τη χώρα για τον σκοπό αυτό: την πανελλαδικής εμβέλειας 24ωρη τηλεφωνική γραμμή SOS 15900, 43 συμβουλευτικά κέντρα, 19 ξενώνες φιλοξενίας γυναικών σε όλη τη χώρα, 3 ξενώνες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και 2 κέντρα κοινωνικής στήριξης. Φιλοξενούνται, εκτός από τις γυναίκες-θύματα έμφυλης βίας, και γυναίκες που υφίστανται πολλές διακρίσεις, μετανάστριες, προσφύγισσες, μονογονείς, ΑΜΕΑ, άνεργες, Ρομά με τα παιδιά τους. Ο Ξενώνας λειτουργεί από τον Αύγουστο του 2013 με χωρητικότητα 20 κλίνες. Έχει 24ωρη λειτουργία με διάρκεια διαμονής 3 μήνες, φυσικά σε απόρρητη τοποθεσία. Οι παραπομπές στον Ξενώνα γίνονται από τα συμβουλευτικά κέντρα του δικτύου της Γενικής Γραμματείας, από τα κέντρα κοινότητας και τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου, αλλά και από τις υπηρεσίες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σε ακραίες περιπτώσεις η παραπομπή γίνεται και από το τηλεφωνικό κέντρο 15900. Γίνεται συνομιλία με το επιστημονικό προσωπικό και μετά ακολουθούν κάποιες ιατρικές εξετάσεις για τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας. Αν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις, η γυναίκα μπαίνει στον ξενώνα. Εκεί, υπάρχει το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό και οι παροχές του ξενώνα: στέγη, σίτιση, 24ωρη φύλαξη, κοινωνική υποστήριξη, ψυχολογική υποστήριξη, εργασιακή συμβουλευτική, διασύνδεση με φορείς και υπηρεσίες», ανέλυσε.
Σε ερώτηση σχετικά με το χρονικό διάστημα που απαιτείται από την κλήση μέχρι την είσοδο στον Ξενώνα, απάντησε η Σοφία Μποζίνη, εκπρόσωπος από το επιστημονικό προσωπικό του ξενώνα φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών και των παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης: «Πρώτα γίνονται συνεδρίες για το σχέδιο διαφυγής. Πρέπει η γυναίκα να είναι αποφασισμένη πως θέλει να φύγει από το σπίτι και να αναγνωρίζει πως υπάρχει βία. Δεν γίνεται να απαντήσουμε μεμονωμένα, το χρονικό διάστημα ποικίλλει. Πολλές φορές, γυναίκες παίρνουν μια απόφαση εν βρασμώ ψυχής και ο θύτης, σε δεύτερο χρόνο, τις πείθει να γυρίσουν πίσω. Αν και οξύμωρο, το περιβάλλον βίας στο σπίτι μπορεί να φαίνεται οικείο και ασφαλές».
Στο σημείο αυτό, τον λόγο πήρε η Εύα Γκάση, υπεύθυνη διαχείρισης περιστατικών Έμφυλης Βίας του Κέντρου Διοτίμα στη Θεσσαλονίκη. Η κ. Γκάση ανέφερε πως η υπηρεσία τους παρέχει ψυχοκοινωνική στήριξη σε περιστατικά έμφυλης βίας και δωρεάν υπηρεσίες για όλες τις γυναίκες: «Η εμπειρία μου τα τελευταία 6 χρόνια είναι η εξής: κάθε μέρα ακούω και μια διαφορετική ιστορία. Έχω να μάθω και κάτι άλλο από κάθε γυναίκα. Συνήθως οι γυναίκες έρχονται αυτοβούλως, άλλες πάλι μέσω κάποιου άλλου φορέα. Σε καμία περίπτωση δεν προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε κάποια δημόσια υπηρεσία: λειτουργούμε υποστηρικτικά. Αναλαμβάνουμε, για παράδειγμα, το κομμάτι της νομικής εκπροσώπησης. Παρόλο που υπάρχει νομικός σύμβουλος από τις υπηρεσίες του Δήμου, δεν τις εκπροσωπεί στο δικαστήριο. Εμείς, με τους πόρους που διαθέτουμε, υποστηρίζουμε και δικαστικά. Παρέχουμε πολύπλευρες υπηρεσίες. Ακούμε τη γυναίκα, παρέχουμε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Πολλές γυναίκες δεν έχουν μιλήσει ποτέ ξανά. Δεν κρίνουμε ποτέ τις γυναίκες για αυτό που έχουν βιώσει. Είναι μια διαδικασία δύσκολη και επίπονη, ειδικά όταν υπάρχουν και παιδιά. Ο χρόνος που θα κάνει να φτάσει μια γυναίκα στη δομή μας ποικίλλει από τις 3 ημέρες μέχρι και τους 2 μήνες. Επίσης, από τον Νοέμβριο του 2022 με το πρόγραμμα “Όλες Ασφαλείς”, προσφέρουμε υποστήριξη σε Ελληνίδες και μετανάστριες στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και στην Αθήνα», ανέλυσε. Σε ερώτηση για το αν οι δομές κρατούν επαφή με τις γυναίκες, η κ. Μποζίνη απάντησε πως το follow-up γίνεται στον πρώτο, στον τρίτο και στον έκτο μήνα και μετά παραπέμπονται και δικτυώνονται αλλού, για να μην αποκτήσουν εξαρτησιογόνο σχέση με τη δομή. Η κ. Κοσμοπούλου συμπλήρωσε πως οι γυναίκες δεν μένουν στην τύχη τους, αλλά καταφεύγουν σε άλλες δομές, καθοδηγούνται και υποστηρίζονται, αν χρειαστεί, με συσσίτια και το Κοινωνικό Παντοπωλείο.
Κλείνοντας τη συζήτηση, η Δήμητρα Νικολοπούλου ανέφερε σχετικά: «Εμείς στο Φεστιβάλ μπορούμε μόνο να ενημερώνουμε, να ευαισθητοποιούμε και να παρουσιάζουμε έργα που απευθύνονται στον συνειδητοποιημένο πολίτη -και όχι μόνο, αλλά και στον απλό πολίτη που μέσα από την τέχνη θα γίνει συνειδητοποιημένος. Ελάχιστα μπορούμε να δώσουμε. Τον Νοέμβριο καλέσαμε τον καλλιτέχνη Δημήτρη Τριμίντζιο (Taxis) να δημιουργήσει την αφίσα του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Δημιούργησε μια γυναικεία φιγούρα, μια υπερηρωίδα της πραγματικής ζωής. Μας παραχώρησε αφιλοκερδώς το πρωτότυπο έργο, ενώ υπέγραψε και 15 αριθμημένες μεταξοτυπίες. Αυτές τις μέρες και πιο συγκεκριμένα από τις 9 έως τις 16 Μαρτίου θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακή φιλανθρωπική δημοπρασία σε συνεργασία με τον οίκο δημοπρασιών Βέργος – στην ιστοσελίδα του οίκου vergosauctions.com και τα έσοδα θα διατεθούν για την υποστήριξη του Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών Θυμάτων Βίας & των Παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ευχαριστούμε πολύ και τον καλλιτέχνη και τον οίκο δημοπρασιών Βέργος. Είναι ελάχιστο, είναι συμβολικό. Αλλά, αν όλοι ξεκινήσουμε από ένα μικρό τίποτα, τα πράγματα θα αλλάξουν προς το καλύτερο», ολοκλήρωσε.
Μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του οίκου δημοπρασιών Βέργος, να πλειοδοτήσετε για ένα από τα 15 αριθμημένα έργα του Δημήτρη Τριμίντζιου (Taxis) και να υποστηρίξετε τον Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών Θυμάτων Βίας & των Παιδιών τους του Δήμου Θεσσαλονίκης στο παρακάτω link:
https://www.vergosauctions.com/auctions/detail/category/2/auction/2838/item/19681
