19ο ΦΝΘ: Έκθεση Τζον Μπέρτζερ «Ένας ριζοσπάστης ουμανιστής» - Ανοιχτή συζήτηση

19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
3-12 Μαρτίου 2017
 
ΕΚΘΕΣΗ ΤΖΟΝ ΜΠΕΡΤΖΕΡ «ΕΝΑΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ ΟΥΜΑΝΙΣΤΗΣ»
ΑΝΟΙΧΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

 
 
Ανοιχτή συζήτηση με θέμα το έργο του βρετανού διανοούμενου, συγγραφέα και ζωγράφου Τζον Μπέρτζερ (1926-2017) πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 8 Μαρτίου 2017 στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, με αφορμή την έκθεση «Τζον Μπέρτζερ: Ένας ριζοσπάστης ουμανιστής» που φιλοξενείται εκεί. Στην συζήτηση συμμετείχαν οι Τομ Όβερτον (συγγραφέας, επιμελητής και ερευνητής της Βρετανικής Βιβλιοθήκης) και Αντώνης Κωτίδης (καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ΑΠΘ).
 
Η έκθεση, σε επιμέλεια των Ορέστη Ανδρεαδάκη και Συραγώς Τσιάρα,  πραγματοποιείται με την ευκαιρία του αφιερώματος του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στο έργο του Τζον Μπέρτζερ και αποτελεί διοργάνωση του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης - Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
 
Στο ξεκίνημα της εκδήλωσης, η διευθύντρια του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Συραγώ Τσιάρα παρατήρησε ότι ο Μπέρτζερ είναι ένας από τους κορυφαίους διανοητές και μια πολύπλευρη προσωπικότητα, ένας άνθρωπος της εικόνας με πολλούς τρόπους. Η έκθεση αποτελεί, όπως είπε η ίδια, μια προσπάθεια να αναδειχτούν και άλλες πλευρές του έργου του: σχέδιά του που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, αλλά και ποιήματα και βιβλία του. Η κ. Τσιάρα πρόσθεσε ότι ο Μπέρτζερ ήταν ένας άνθρωπος που είχε κατορθώσει να κάνει ένα τη θεωρία και την πράξη στη ζωή του, ταυτίζοντας τη μελέτη της εικόνας με την καθημερινότητά του. Όπως υπογράμμισε επίσης, η έκθεση κατέστη δυνατή λόγω της συνεργασίας με τον Ορέστη Ανδρεαδάκη και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που διευκόλυνε την πρόσβαση στο υλικό, με ελάχιστη δαπάνη «αλλά με πολλή αγάπη και επαγγελματισμό από τους συνεργαζόμενους φορείς».
 
Το λόγο στη συνέχεια πήρε ο διευθυντής του φεστιβάλ Ορέστης Ανδρεαδάκης, που ευχαρίστησε το Μουσείο, τη Συραγώ Τσιάρα και τη διευθύντρια του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Μαρία Τσαντσάνογλου, οι οποίες συνεργάστηκαν για να πραγματοποιηθεί η έκθεση. Όπως ανέφερε, πριν από δύο μήνες με τη Συραγώ Τσιάρα σκέφτηκαν σχεδόν αυτόματα να κάνουν έστω και μία μικρή έκθεση για τον Τζον Μπέρτζερ. «Είναι δύσκολο να τον περιγράψει κανείς με μία λέξη, αλλά είναι κυρίως αφηγητής, storyteller, αυτό του άρεσε να λέει ότι είναι και ως αυτό θα τον θυμόμαστε. Σαν ραψωδός της ομηρικής εποχής μάζευε γύρω του ανθρώπους και τους έλεγε ιστορίες. Αυτό θα κάνουμε κι εμείς εδώ σήμερα, θα θυμηθούμε ιστορίες» κατέληξε ο κ. Ανδρεαδάκης.
 
Πρώτος ομιλητής ήταν ο Αντώνης Κωτίδης, ο οποίος σημείωσε ότι είναι πολλοί οι χαρακτηρισμοί που μπορεί να αποδώσει κανείς στον Τζον Μπέρτζερ: ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής, ζωγράφος, φιλόσοφος, δοκιμιογράφος,  καταλήγοντας στο διανοούμενος. Ένας μόνο προσδιορισμός, όπως είπε, δεν είναι εύστοχος κι αυτό είναι ο τεχνοκριτικός, «γιατί το να χαρακτηρίζεται έτσι περιγράφει τη σχέση του με την τέχνη τόσο λειψά, όπως να λέμε ότι οι Beatles ήταν ένα ποπ συγκρότημα για να περιγράψουμε τη σχέση τους με τη μουσική». Ο κ. Κωτίδης πρόσθεσε ότι λίγοι επηρέασαν την αντίληψή μας για την τέχνη όσο ο Τζον Μπέρτζερ και αναφέρθηκε στο βραβείο Booker που κέρδισε το 1972 για το μυθιστόρημά του G, αλλά και στη σειρά ντοκιμαντέρ “Ways of Seeing” του BBC που απηχεί τη μαρξιστική ιδεολογία για την Τέχνη. Αυτή η σειρά ντοκιμαντέρ, πρόσθεσε ο κ. Κωτίδης, έχει ιδιαίτερη αξία γιατί ο Μπέρτζερ μίλησε για την τέχνη σε ένα ευρύτερο κοινό, που το ενδιαφέρει όχι το «πώς» και το «τι», αλλά το «γιατί», από κοινωνιολογική και ανθρωπολογική σκοπιά. Με τον τρόπο αυτό διεύρυνε το ακροατήριο μιας αφήγησης για την τέχνη, τη χρήση και την κατάχρησή της, σε ένα ανήκουστο επίπεδο για την εποχή του, μέχρι και τις μέρες μας. Αυτό που κίνησε το ενδιαφέρον του κοινού, κυρίως του νεανικού, κατέληξε ο κ. Κωτίδης, ήταν η αμεσότητα που έβλεπαν στην προσέγγιση του Μπέρτζερ και ο αξιωματικός, κατηγορηματικός λόγος του που δεν άφηνε περιθώρια αοριστίας και αβεβαιότητας. «Είχε τόσο πάθος και δίκαια θεωρήθηκε ένας από τους εξέχοντες στοχαστές του 20ού αιώνα», πρόσθεσε ο ίδιος.  
 
Αμέσως μετά, η κόρη του Τζον Μπέρτζερ, Κάτια, αφού ευχαρίστησε τον Αντώνη Κωτίδη, διάβασε το ποίημα του Μπέρτζερ “28th of November 1961”.
 
Στη συνέχεια, το λόγο πήρε ο Toμ Όβερτον κάνοντας μια σύντομη αναφορά στη ζωή του Μπέρτζερ και καταλήγοντας στη σχέση του με το σινεμά. Μιλώντας για διάφορους σταθμούς στη ζωή και την καλλιτεχνική πορεία του Μπέρτζερ, ο κ. Όβερτον αναφέρθηκε και σε μια βιογραφία του Πικάσο που έγραψε εκείνος, τονίζοντας πώς μια φράση του Πικάσο, ότι όποτε είχε κάτι να πει το έλεγε με τον τρόπο που έπρεπε να εκφραστεί ανάλογα, περιγράφει και το μοντέλο ζωής του ίδιου του Μπέρτζερ. Ο κ. Όβερτον μίλησε επίσης και για τον μεγάλο αντίκτυπο που είχε τόσο το βιβλίο G του Τζον Μπέρτζερ όσο και το «Ways of Seeing», αλλά και το ενδιαφέρον του διανοούμενου για μορφές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας που διακρίνεται σε διάφορες πλευρές του έργου του. «Θα ήθελε να είναι και κινηματογραφιστής» κατέληξε ο Τομ Όβερτον, αναφερόμενος στα ντοκιμαντέρ στα οποία συνεργάστηκε ο Μπέρτζερ, αποσπάσματα των οποίων περιλαμβάνονται στην έκθεση και το πρόγραμμα του 19ου ΦΝΘ. «Ένας από τους τρόπους που το σινεμά υπάρχει στη δουλειά του είναι ότι φαντάστηκε το κοινό του ως κινηματογραφικό: Ο θεατής μόνος του στο σκοτάδι, αλλά περικυκλωμένος από μια κοινότητα ανθρώπων», σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Όβερτον.
 
Κλείνοντας, η Κάτια Μπέρτζερ πρόσθεσε ότι «ο θάνατος ήταν για χρόνια σύντροφος του Τζον, αφού έγραψε πολλά ωραία πράγματα για το θάνατο και τους νεκρούς» και διάβασε ένα ακόμα ποίημά του με τίτλο «Storytellers», με ανάλογο θέμα.