19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης
3-12 Μαρτίου 2017
ΚΟΥΒΕΝΤΙΑΖΟΝΤΑΣ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10/3
3-12 Μαρτίου 2017
ΚΟΥΒΕΝΤΙΑΖΟΝΤΑΣ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10/3
Η ενότητα «Κουβεντιάζοντας» του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης συνεχίστηκε την Παρασκευή 10 Μαρτίου 2017, στο καφέ «Δωμάτιο με θέα» του Ολύμπιον. Στη συζήτηση, την οποία συντόνισε ο επικεφαλής προγράμματος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Γιώργος Κρασσακόπουλος, πήραν μέρος οι σκηνοθέτες Μαργαρίτα Μαντά (Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης), Μπέντε Φόρερ (Φάκελος: Σοκολάτα), Φράνκι Φέντον (Δεν σκοτείνιασε ακόμη), Ρόμπερτ Κίρχοφ (Μια τρύπα στο κεφάλι), Χρήστος Καραλιάς (ΙΧΘΥΣ), Άγγελος Κοβότσος (Στρίγγλες) και Μοχάμεντ Σιάμ (Σε ποιον ανήκει αυτή η χώρα;).
Η συζήτηση ξεκίνησε με μια σύντομη παρουσίαση των ταινιών.
Η Μαργαρίτα Μαντά ανέφερε ότι η ταινία της είναι ένα είδος βιογραφίας της Άλκης Ζέη, που είναι πολύ γνωστή συγγραφέας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά και μια ιστορία της Αριστεράς στον 20ό αιώνα, μιας και η Άλκη Ζέη συνέδεσε τη ζωή της με την Αριστερά. Από την άλλη, η Μπέντε Φόρερ σημείωσε ότι ασχολήθηκε για χρόνια με το θέμα των παιδιών που εργάζονται ως δούλοι στις φυτείες κακάο στην Αφρική, συγκεντρώνοντας αρχειακό υλικό και δημιουργώντας μια τηλεοπτική εκπομπή και στη συνέχεια μια σοκολάτα που είναι η πιο δημοφιλής μάρκα σήμερα στην Ολλανδία – την πρώτη σοκολάτα που δεν αποτελεί προϊόν σκλαβιάς.
Θέμα της ταινίας του Φράνκι Φέντον είναι η ιστορία του Ιρλανδού σκηνοθέτη Σάιμον Φιτσμόρις, που διαγνώστηκε με αμυοτροφική πλάγια σκλήρυνση σε ηλικία 34 χρονών, λίγο μετά την πρεμιέρα μιας μικρού μήκους ταινίας του στο Φεστιβάλ του Σάντανς κι ενώ η γυναίκα του ήταν έγκυος στο τρίτο τους παιδί. Μετά από αρκετά χρόνια ολοκλήρωσε την πρώτη του μεγάλη ταινία με λογισμικό που αναλύει την κίνηση του ματιού, ενώ έγραψε και την αυτοβιογραφία του. Ο Ρόμπερτ Κίρχοφ θέλησε να αποτυπώσει στην ταινία του ένα κομμάτι της ιστορίας, το Ολοκαύτωμα, όπως το χαρακτήρισε, των Ρομά στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με τους πρωταγωνιστές που έζησαν τότε τα γεγονότα και τα αφηγούνται σήμερα. Η ταινία ΙΧΘΥΣ του Χρήστου Καραλιά ξεκίνησε ως φοιτητικό project στη σχολή κινηματογράφου. Όπως είπε ο σκηνοθέτης, στη διάρκεια της έρευνας ανακάλυψαν την οικογένεια του ντοκιμαντέρ που τελικά έγινε το θέμα του. Ο Άγγελος Κοβότσος συνάντησε το γυναικείο συγκρότημα Stringless πριν από τρία χρόνια στην Αθήνα και αποφάσισε να κάνει μια ταινία γι’ αυτές, μιλώντας όχι τόσο για τη μουσική όσο για την ταυτότητα, τα προβλήματα και την καθημερινότητα των γυναικών αυτών. Όσο για τον Μοχάμεντ Σιάμ, το ντοκιμαντέρ του για την αιγυπτιακή αστυνομία είναι ιδιαίτερο γιατί είναι το μόνο στον αραβόφωνο κόσμο με πρωταγωνιστή έναν αστυνομικό.
Πώς ήξεραν ότι έχουν μπροστά τους μια ιστορία που αξίζει να αφηγηθούν;
Ο Ρόμπερτ Κίρχοφ συνάντησε τους επιζώντες, κατέγραψε τις μαρτυρίες τους και στη συνέχεια έγραψε το σενάριο. Όπως σημείωσε, πολλοί από αυτούς που συμμετέχουν στο φιλμ μίλησαν για τις εμπειρίες τους για πρώτη φορά, κάτι που ο ίδιος θεωρεί ουσιώδες, καθώς αν δεν μιλήσει κανείς από αυτούς που έχουν μαρτυρία για ένα ιστορικό γεγονός όσο ζουν, είναι σαν το γεγονός να μη συνέβη ποτέ. Ο Χρήστος Καραλιάς ξεκίνησε την έρευνα για το ντοκιμαντέρ του με ένα τελείως διαφορετικό θέμα κατά νου, το cosplay, και στην πορεία γνώρισε το μεγάλο γιο της οικογένειας που πρωταγωνιστεί στο φιλμ. Όταν γνώρισε την οικογένεια, κατάλαβε ότι πρόκειται για ένα ασυνήθιστη περίπτωση περιβάλλον που έπρεπε να αποτελέσει το θέμα του ντοκιμαντέρ.
Η πρώτη εντύπωση του Άγγελου Κοβότσου όταν συνάντησε τις Stringless ήταν ότι παρόλο που αποτελούν ένα σύνολο, έχουν ισχυρές, διαφορετικές προσωπικότητες, προέρχονται από διαφορετικές εθνικότητες, δεν δίνουν πρώτη προτεραιότητα στην εξωτερική εμφάνιση και όλα αυτά του προσέλκυσαν το ενδιαφέρον. Όπως αφηγήθηκε η Μπέντε Φόρερ, δέκα χρόνια μετά τη δημιουργία της ιδιαίτερης αυτής σοκολάτας που δεν αποτελεί προϊόν σκλαβιάς, ζητήθηκε από την ίδια και τους συνεργάτες της να γίνει ένα ντοκιμαντέρ με το θέμα αυτό, για να θυμηθεί ξανά το κοινό ότι πρόκειται για ένα προϊόν πολύ ξεχωριστό, κάτι που είχε ξεχαστεί, καθώς η σοκολάτα αυτή είχε ήδη γίνει μια από τις πιο δημοφιλείς στην Ολλανδία. Όσο για τη Μαργαρίτα Μαντά, δέχτηκε μια πρόταση-δώρο, όπως τη χαρακτήρισε, από τρεις φίλους και σκηνοθέτες, τον Πέτρο Σεβαστίκογλου, γιο της Άλκης Ζέη, τη Στέλλα Θεοδωράκη και το Θάνο Αναστόπουλο, να κάνει αυτό το ντοκιμαντέρ για τη συγγραφέα, την οποία γνώριζε μόνο από τα βιβλία της. Γνωρίστηκε με εκείνη, δημιουργήθηκε μια πολύ καλή σχέση μεταξύ τους και ξεκίνησαν αμέσως τα γυρίσματα.
Πόσο σημαντικό είναι να νιώθουν μια σύνδεση με το θέμα και τους ανθρώπους που κινηματογραφούν;
«Όταν αρχίζω να ασχολούμαι με κάτι, ξέρω ότι θα με απασχολεί για τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια, οπότε είναι σημαντικό να είναι κάτι που μου αρέσει», ανέφερε η Μπέντε Φόρερ. Ο Φράνκι Φέντον συμφώνησε μαζί της, σημειώνοντας ότι ο ίδιος ασχολείται με ένα άλλο project που αφορά στο περιβάλλον και την πυρηνική ενέργεια εδώ και 7 χρόνια, γιατί είναι ένα θέμα που τον ενδιαφέρει. Για το Χρήστο Καραλιά, γενικώς είναι σημαντικό να υπάρχει μια σύνδεση, αλλά στη συγκεκριμένη ταινία ήταν λίγο πιο περίπλοκο διότι είναι δύο τελείως διαφορετικά πράγματα το να είναι κάποιος ευγενικός μαζί σου και το να συμφωνείς με τις απόψεις του. Γι’ αυτό λοιπόν στο φιλμ προσπάθησαν να έχουν μια ισορροπία στην παρουσίαση του θέματος, πάντα όμως ένα ειλικρινές ενδιαφέρον αντικατοπτρίζεται στο αποτέλεσμα. Ο Άγγελος Κοβότσος έθεσε το ζήτημα τι γίνεται μετά την ολοκλήρωση μιας ταινίας αναφορικά με τη σχέση που δημιουργείται στα γυρίσματα, εξηγώντας ότι δημιουργείται ένα κενό και ο ίδιος νιώθει ενοχές, ότι εκμεταλλεύτηκε τους ανθρώπους που κινηματογράφησε. «Η φιλία που δημιουργείται στα γυρίσματα μπορεί να γίνει εμπόδιο στη διαδικασία του μοντάζ» πρόσθεσε η Μπέντε Φόρερ, ενώ για τη Μαργαρίτα Μαντά υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην αλήθεια και την ειλικρίνεια. Όπως είπε η ίδια, «είσαι πιο ειλικρινής απέναντι στον πρωταγωνιστή σου αν δεν δείξεις όλη την αλήθεια, γιατί πρόκειται για ταινία και όχι για ριάλιτι σόου».
Είδαν την ταινία οι ήρωές τους και, αν ναι, πώς αντέδρασαν;
Για ένα ανθρωποκεντρικό ντοκιμαντέρ, όπως αυτό που έκανε με θέμα την Άλκη Ζέη, η Μαργαρίτα Μαντά είπε ότι είναι σημαντικό οι πρωταγωνιστές να δουν τον εαυτό τους, ακόμα και αν διαφωνούν. Για τη συγκεκριμένη ταινία ωστόσο, η σκηνοθέτιδα είχε ξεχωριστό άγχος γιατί ήταν τεράστια ευθύνη μια ταινία για μια τόσο σημαντική εν ζωή συγγραφέα, αλλά ευτυχώς στην Άλκη Ζέη άρεσε. Ο Φράνκι Φέντον αντιμετώπισε μια άλλη πρόκληση, καθώς ο ήρωάς του, πολύ γνωστός στην Ιρλανδία ως συγγραφέας και σκηνοθέτης, είχε εκφραστεί με πολύ βαρείς χαρακτηρισμούς για το σύστημα υγείας της χώρας, αντιδράσεις που ήθελε να περιληφθούν στην ταινία. Ωστόσο αυτό δεν έγινε, γιατί υπήρχε ο φόβος νομικών αντιδράσεων, και τελικά η ταινία είναι περισσότερο μια ιστορία αγάπης του ζευγαριού, που τελικά, όπως είπε ο σκηνοθέτης, τους άρεσε και τους συγκίνησε πολύ, οπότε ξέχασαν σχεδόν ότι ήθελαν να μπουν στην ταινία και τα πιο «θυμωμένα» κομμάτια. Ο Χρήστος Καραλιάς έκανε έναν παραλληλισμό ως προς το συγκεκριμένο θέμα: «Σκέψου να σε επισημάνουν σε μια φωτογραφία στο Facebook, που τη βλέπεις και νιώθεις ότι δεν είσαι εσύ. Σκέψου τώρα αυτό σε μεγάλη διάρκεια και με ήχο, που απεικονίζει τη ζωή σου. Είναι περίεργο, αλλά πρέπει να συμβεί. Την ταινία την είδαν από πριν οι πρωταγωνιστές και για να μην έχουν αντιρρήσεις και επειδή συμμετείχαν ανήλικα παιδιά της οικογένειας και τελικά δεν είχαν καμία αντίρρηση. Όσο για τις «Στρίγγλες», στη διάρκεια των γυρισμάτων είχαν να αντιμετωπίσουν δύο θανάτους και δύο γεννήσεις στην ευρύτερη ομάδα των πρωταγωνιστών. Κάποιες σκηνές λοιπόν που είχαν να κάνουν κυρίως με το θέμα του θανάτου του συζύγου μιας από τα μέλη, προβλημάτισαν περισσότερο τον Άγγελο Κοβότσο και τους συνεργάτες του, ωστόσο παρά τις πιέσεις που δέχτηκαν, δεν έδειξαν στις πρωταγωνίστριες την ταινία πριν τη δημόσια προβολή της. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι πρωταγωνιστές είδαν τον εαυτό τους διαφορετικά, όλοι όμως συμφώνησαν ότι το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα ήταν καλό.
